Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Το δημοσιογραφικό επάγγελμα διασφαλίζεται με τον καιρό και οι δημοσιογράφοι αποκτούν εκ νέου απολεσθέντα δικαιώματα. Το θέμα είναι πολύ σοβαρό, καθώς αφορά την ελεύθερη και απρόσκοπτη άσκηση του επαγγέλματος που έχει ήδη πληγεί, απαξιωθεί και υποβαθμιστεί σε μεγάλο βαθμό. Στη χώρα μας αυτό το διαπιστώνουμε εδώ και πολλά χρόνια και όσοι από τους δημοσιογράφους άσκησαν το επάγγελμά τους με ευσυνειδησία, βρέθηκαν αυτόματα εκτός χώρου. 

Ουσιαστικά με τον νέο κανονισμό, όπως θα δούμε και παρακάτω, διασφαλίζεται το απόρρητο και περιορίζονται σημαντικά οι κρατικές επεμβάσεις στο δημοσιογραφικό λειτούργημα, που, όμως, θέλει ακόμη πολύ δρόμο για να δείχνει έτσι, όχι μόνο στη θεωρία, αλλά και στην πράξη.

Στη χώρα μας, θέματα όπως η ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας αλλά και ο τρόπος άσκησης της δημοσιογραφικής έρευνας, έχουν βρεθεί στο επίκεντρο των αποφάσεων μετά από πολλές περιπτώσεις διώξεων κατά δημοσιογράφων, ακόμη και αυτών που στιγματίζουν την ακροδεξιά και τις πρακτικές της ή απλά αποκαλούν συγκεκριμένα κόμματα ως ξενόφοβα ή μισαλλόδοξα.

Με τον νέο κανονισμό περιορίζεται επίσης, η οποιαδήποτε χρήση κατασκοπευτικών εργαλείων, η παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων ή της χρήσης του υπολογιστή του δημοσιογράφου με την χρήση λογισμικού.

Αν μη τι άλλο, με την απόφαση αυτή, ανοίγει ο δρόμος για την ελεύθερη και ανεμπόδιστη άσκηση του επαγγέλματος. 

Ο κανονισμός

Ο νέος κανονισμός προτάθηκε τον Σεπτέμβριο 2022, και εγκρίθηκε τελικά με 464 ψήφους υπέρ, 92 κατά και 65 αποχές. Ορίζει δε, μεταξύ άλλων,  ότι τα κράτη μέλη υποχρεώνονται να προστατεύουν την ανεξαρτησία των ΜΜΕ, ενώ υποχρεώνει τις κυβερνήσεις των κρατών μελών της Ε.Ε. να προστατεύουν τα ΜΜΕ από κακόβουλες παρεμβολές, να αποκαλύπτουν με διαφάνεια πληροφορίες σχετικά με την ιδιοκτησία των ΜΜΕ, την χρηματοδότηση και τις κρατικές διαφημίσεις, καθώς επίσης και να περιορίσουν τη χρήση spyware εναντίον των δημοσιογράφων, η οποία σύμφωνα με την εισηγήτρια, θα γίνεται πολύ περιορισμένη και υπό βασικούς όρους, όπως η ενημέρωση του δημοσιογράφου.

Εξάλλου, ειδικός Οργανισμός της Ε.Ε. με την ονομασία European Board for Media Services θα ιδρυθεί για να επιβλέπει την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας.

Ο νέος κανονισμός εστιάζει σε τρεις βασικούς στόχους:

-Απαγόρευση της χρήσης λογισμικού κατά δημοσιογράφων, πλην σαφώς καθορισμένων περιπτώσεων.

-Υποχρέωση δημοσιοποίησης από τα ΜΜΕ για το ιδιοκτησιακό καθεστώς.

-Μηχανισμός που αποτρέπει τις πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες να περιορίζουν την Ελευθερία του Τύπου.

Προστασία του έργου των δημοσιογράφων

Οι νέοι κανόνες απαγορεύουν στις αρχές να πιέζουν δημοσιογράφους και συντάκτες να αποκαλύπτουν τις πηγές τους, όπως για παράδειγμα με την προσωπική τους κράτηση, με την επιβολή κυρώσεων, με έρευνες στα γραφεία τους ή με την εγκατάσταση παρεμβατικού λογισμικού παρακολούθησης στις ηλεκτρονικές συσκευές τους.

Το Κοινοβούλιο εξασφάλισε σημαντικές εγγυήσεις όσον αφορά στη χρήση λογισμικού κατασκοπείας, η οποία στο εξής θα επιτρέπεται μόνο κατά περίπτωση και μόνο εφόσον υπάρχει άδεια από δικαστική αρχή, η οποία ερευνά σοβαρά εγκλήματα που τιμωρούνται με φυλάκιση. Ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις, οι παρακολουθούμενοι θα πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με τη συνεχιζόμενη παρακολούθησή τους και θα μπορούν να προσφεύγουν στα δικαστήρια εναντίον της.

Συντακτική ανεξαρτησία των δημόσιων μέσων ενημέρωσης

Για να μη χρησιμοποιούνται τα δημόσια μέσα ενημέρωσης για πολιτικούς σκοπούς, οι πρόεδροι και τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων τους θα πρέπει να επιλέγονται με διαφανείς και αμερόληπτες διαδικασίες και για επαρκώς μεγάλες θητείες. Δεν θα επιτρέπεται η απόλυσή τους πριν από τη λήξη της σύμβασής τους, εκτός αν δεν πληρούν πλέον τα επαγγελματικά κριτήρια.

Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης πρέπει να χρηματοδοτούνται με διαφανή και αντικειμενικό τρόπο και η χρηματοδότησή τους θα πρέπει να είναι βιώσιμη και προβλέψιμη.

Διαφάνεια όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ

Για να μπορεί το κοινό να γνωρίζει ποιος ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης και ποια συμφέροντα μπορούν να επηρεάζουν τα ρεπορτάζ τους, όλα τα μέσα που καλύπτουν θέματα της ειδησεογραφίας και της επικαιρότητας θα πρέπει να δημοσιεύουν πληροφορίες σχετικά με τους ιδιοκτήτες τους σε μια εθνική βάση δεδομένων, ακόμη και αν ανήκουν άμεσα ή έμμεσα στο κράτος. Ο κανόνας αυτός ισχύει για όλα τα μέσα, ανεξάρτητα από το μέγεθός τους.

Δίκαιη κατανομή της κρατικής διαφήμισης

Στο εξής, όλα τα ΜΜΕ θα πρέπει να δημοσιοποιούν τα έσοδά τους από κρατική διαφήμιση και κρατική χρηματοδότηση, συμπεριλαμβανομένων των χρημάτων που προέρχονται από χώρες εκτός ΕΕ. Κάθε δημόσια χρηματοδότηση σε μέσα ενημέρωσης ή διαδικτυακές πλατφόρμες θα πρέπει να δίνεται με βάση δημόσια, αναλογικά και αμερόληπτα κριτήρια. Επίσης, θα πρέπει να δημοσιεύονται αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με το πού κατευθύνεται η κρατική διαφήμιση κάθε χώρας της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνολικού ετήσιου ποσού και του ποσού που δίνεται σε κάθε μέσο ενημέρωσης.

Προστασία της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης στην ΕΕ από τις μεγάλες πλατφόρμες

Οι ευρωβουλευτές εξασφάλισαν ότι θα συμπεριληφθεί ένας μηχανισμός που θα αποτρέπει τις πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες, όπως το Facebook, το X (πρώην Twitter) και το Instagram, από το να περιορίζουν ή να διαγράφουν αυθαίρετα περιεχόμενο που προέρχεται από ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Σε πρώτο στάδιο, οι πλατφόρμες θα πρέπει να διακρίνουν ποια μέσα ενημέρωσης είναι ανεξάρτητα και ποια όχι. Κάθε φορά που μια πλατφόρμα προτίθεται να διαγράψει ή να περιορίσει το περιεχόμενό ενός μέσου ενημέρωσης, το μέσο θα πρέπει να ειδοποιείται σχετικά και να έχει τη δυνατότητα να απαντήσει εντός 24 ωρών. Μόνο αφού απαντήσει, ή αν δεν απαντήσει μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα, η πλατφόρμα θα μπορεί να διαγράψει ή να περιορίσει το εν λόγω περιεχόμενο, εφόσον αυτό εξακολουθεί να μην πληροί τις προϋποθέσεις της.

Τα μέσα ενημέρωσης θα μπορούν να προσφεύγουν σε όργανο εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών και να ζητούν γνωμοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπηρεσιών Μέσων Ενημέρωσης. Πρόκειται για έναν νέο φορέα που ιδρύεται με τον κανονισμό για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και στον οποίο θα συμμετέχουν οι ρυθμιστικές αρχές των κρατών μελών.

Ελλάδα επιδείνωση του πλουραλισμού

Nα σημειωθεί, τέλος, ότι σύμφωνα με την έκθεση παρακολούθησης των ΜΜΕ πλουραλισμός στην ψηφιακή εποχή εφαρμογή του πλουραλισμού των Μέσων Ενημέρωσης στην ΕΕ και σε ότι αφορά την Ελλάδα και την ελευθεροτυπία, η κατάσταση του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης και της ελευθερίας του Τύπου φαίνεται να έχει επιδεινωθεί κατά τη διάρκεια του 2021 σε σύγκριση με την αξιολόγηση που είχε γίνει το προηγούμενο έτος.

Αυτό είναι επίσης, εμφανές στην Παγκόσμια Έκθεση για τον Τύπο του 2021 - Δείκτη Ελευθερίας των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, όπου η Ελλάδα κατατάσσεται στην 70η θέση μεταξύ 180 χωρών και έχει υποχωρήσει κατά 5 θέσεις από την 65η το 2020 και την 4η χειρότερη στην ΕΕ.