Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Η διαφθορά εξακολουθεί να ταλανίζει την χώρα σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικο-οικονομικής ζωής. Αποτέλεσμα, οι πολίτες να μην αισθάνονται ασφαλείς στις δοσοληψίες και τις συναλλαγές τους με το δημόσιο, αλλά και τον ιδιωτικό τομέα. Εντούτοις, έχουν γίνει πολλά βήματα και η ελληνική κοινωνία και σε δικαστικό –την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης- αλλά κυρίως σε επίπεδο διαφάνειας έχει σημειώσει προόδους.

Αυτό αναφέρει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην σχετική της έκθεση για το κράτος – δικαίου, ξεχωριστά για όλες τις χώρες της ΕΕ. Διαπιστώνεται επίσης και μια κάποιας μορφής ικανοποίηση από τους πολίτες. 

Το επίπεδο της δικαστικής ανεξαρτησίας, λοιπόν στην Ελλάδα, σύμφωνα με την έκθεση για την χώρα μας, εξακολουθεί να βρίσκεται στο μέσο μεταξύ των πολιτών, τόσο στο ευρύ κοινό, όσο και στις επιχειρήσεις.

Συνολικά όπως αναφέρεται, το 40% του γενικού πληθυσμού και το 48% των εταιρειών αντιλαμβάνονται το επίπεδο ανεξαρτησίας των δικαστηρίων και των δικαστών ως «αρκετά καλό έως πολύ καλό» το 2024.

Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης πάντως μεταξύ του γενικού κοινού έχει μειωθεί σημαντικά  σε σύγκριση με το 2023 (46%), καθώς και σε σύγκριση με το 2020 (53%). Η δικαστική ανεξαρτησία μεταξύ των επιχειρήσεων έχει μειωθεί σε σύγκριση με το 2023 (54%), καθώς και σε σύγκριση με το 2020 (51%).

Το 2023, η Έκθεση για το Κράτος Δικαίου συνέστησε στην Ελλάδα να εντείνει τις προσπάθειες για την καθιέρωση μιας ισχυρής διαδρομής ποινικών διώξεων και τελεσίδικων αποφάσεων σε υποθέσεις διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένων των υποθέσεων υψηλού επιπέδου διαφθοράς.

Οι διώξεις και οι τελεσίδικες αποφάσεις που σχετίζονται με τη διαφθορά, μεταξύ άλλων για υψηλού επιπέδου διαφθορά, έχουν προωθηθεί, αν και εξακολουθούν να είναι περιορισμένες.

Το 2023, υπήρχαν 44 εν εξελίξει ποινικές έρευνες για αδικήματα δωροδοκίας και διαφθοράς σε πρώτο βαθμό (σε σύγκριση με 80 το 2022), 224 έρευνες ολοκληρώθηκαν (74 το 2022) και 21 υποθέσεις παραπέμφθηκαν σε ακροαματική διαδικασία (σε σύγκριση με 17 το 2022). Υπήρξαν 34 καταδικαστικές αποφάσεις σε επίπεδο έφεσης και πρώτου βαθμού (έναντι 32 το 2022) και 16 αθωωτικές αποφάσεις (έναντι 15 το 2022).

Η Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ) διατήρησε το επίπεδο των δραστηριοτήτων της, αναφέρεται στην έκθεση, καθώς όπως αναφέρεται συνέχισε τις προσπάθειές της να εξασφαλίσει επαρκές επίπεδο πόρων και να προσλάβει προσωπικό για να καλύψει μια σημαντικό αριθμό κενών θέσεων (122 στις αρχές Μαρτίου 2024 σε σύγκριση με 103 το 2022).

Οι χρονοβόρες διαδικασίες πρόσληψης και η έλλειψη κινήτρων πρόσθετων αποδοχών αναφέρονται εντούτοις ως προκλήσεις για την προσέλκυση διοικητικού και ελεγκτικού προσωπικού.

Τον Νοέμβριο του 2023, τρία μέλη του Δ.Σ της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της, παραιτήθηκαν και η διαδικασία της πλήρωσης των κενών θέσεων αναμένεται να ολοκληρωθεί το τρίτο τρίμηνο του 2024.

Η ΕΑΔ διοικείται από προσωρινό διοικητή τα τελευταία δύο χρόνια. Η διαδικασία πρόσληψης νέου Διοικητή θα ξεκινήσει μετά τον διορισμό των νέων μελών του Διοικητικού Συμβουλίου.

Οι καθυστερήσεις στην πρόσληψη των κορυφαίων θέσεων έχουν επικριθεί από τους ενδιαφερόμενους φορείς, όπως αναφέρεται.

Παρόλα αυτά, η ΕΑΔ κατάφερε να διατηρήσει το επίπεδο δραστηριότητάς της το 2023.

Η ΕΑΔ έλαβε 3.565 καταγγελίες για φερόμενη διαφθορά, απάτη και κακοδιοίκηση (3.513 το 2022) και διενήργησε 700 ελέγχους και επιθεωρήσεις (575 το 2022). Η συνεργασία της ΕΑΔ με άλλους ανεξάρτητους Οργανισμούς, συνέχισε να είναι καλή και οργανώθηκαν αρκετές εκπαιδεύσεις.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι βάσει της προόδου του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Καταπολέμησης της Διαφθοράς 2022-2025 και στα αποτελέσματα στους τομείς του Ελέγχου της Πρόληψης και της ευαισθητοποίησης, όπως αυτά αποτυπώνονται στη βελτίωση της κατάταξης της χώρας μας σε διεθνείς αξιολογήσεις και δείκτες, αναφέρονται τα εξής:

Ειδικότερα, σύμφωνα με τους δείκτες δημόσιας ακεραιότητας του ΟΟΣΑ η Ελλάδα κατατάσσεται στην 2η καλύτερη θέση (μεταξύ των ΚΜ του οργανισμού) όσον αφορά την ποιότητα του σχεδιασμού και του συστήματος παρακολούθησης της στρατηγικής κατά της Διαφθοράς, στην 5η καλύτερη θέση αναφορικά με τον βαθμό υλοποίησης της Στρατηγικής και στην 6η καλύτερη θέση αναφορικά με την ποιότητα της Εθνικής Στρατηγικής για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς.

Στο στρατηγικό σχέδιο της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας 2023 – 2027 ορίζονται και οι απειλές που ενδέχεται να επηρεάσουν την όλη διαδικασία για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Πρόκειται συγκεκριμένα για:

-Τα στερεότυπα, τις παγιωμένες αντιλήψεις και τη δυσπιστία των πολιτών απέναντι σε προσπάθειες της δημόσιας διοίκησης για περιορισμό της διαφθοράς που δυσκολεύουν την οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης.

-Το αυστηρά οριοθετημένο νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο που διέπει τις διοικητικές και οικονομικές λειτουργίες των δημόσιων υπηρεσιών δεν εναρμονίζεται με τις ανάγκες ενός σύγχρονου φορέα.

-Το ασταθές εξωτερικό περιβάλλον, όπως ενδεικτικά οι απρόβλεπτες κοινωνικοπολιτικές κρίσεις, οι οποίες ολοένα και αυξάνονται, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την εμφάνιση νέων μορφών και σχημάτων.

-Τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας που μπορεί να διευκολύνει τη διενέργεια πράξεων απάτης και διαφθοράς,  στην περίπτωση που δεν αναπτυχθούν έγκαιρα αντίστοιχες δικλείδες ασφαλείας.

-Η ταχύτητα με την οποία μεταβάλλεται/ επικαιροποιείται το νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο στη χώρα, ευνοεί την εμφάνιση φαινομένων διαφθοράς, ενώ παράλληλα δημιουργεί μεταρρυθμιστική κόπωση που ενδέχεται να επηρεάσει την αποτελεσματικότητά του.

-Οι στενές σχέσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών θέτουν προκλήσεις στην απρόσκοπτη επιτέλεση του έργου των Περιφερειακών Υπηρεσιών της Αρχής.

-Τέλος, η απουσία συνταγματικής κατοχύρωσης της Αρχής δύναται να επιφέρει τον κίνδυνο τροποποίησης της νομικής μορφής και οργανωτικής δομής της, σε περίπτωση αλλαγής των στρατηγικών επιδιώξεων της πολιτικής ηγεσίας.