Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Πόσο πολωτικός είναι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Πόσο συντελούν και σε ποιο ποσοστό στη συνολική αντιπαράθεση των ανθρώπων  στην πολιτική και την κοινωνία; Αποτελούν τελικά την ιδανική λύση για την πληροφόρηση και την κινητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας σε διάφορους τομείς; Και αν ναι, κατά πόσο; Μήπως τελικά δεν είναι παρά απλά ένα μέσο αυτοπροβολής και εικονικού λόγου, που στην ουσία δεν λαμβάνει υπόψιν της η εκάστοτε εξουσία παρά το γεγονός ότι αυτή τα χρησιμοποιεί ενίοτε για να χειραγωγεί;

Είναι γεγονός ότι τα λεγόμενα social media έχουν καταδυναστεύσει και εγκλωβίσει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, με την εθιστική τους ισχύ και την διατράνωση του ατομισμού σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Ακόμη περισσότερο, ως εργαλεία των κυβερνήσεων ανά τον κόσμο διασπείρουν σε ολοένα και μεγαλύτερα ποσοστά συγκριτικά με την τηλεόραση και το ραδιόφωνο ειδήσεις που αλιεύονται στη στιγμή και ίσως χωνεύονται καλύτερα.

Δεν παύουν, όμως, να αποτελούν ταυτόχρονα και πονοκέφαλο. Στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου, όχι απλά προκαλούν εθισμό και εξάρτηση, αλλά οξύνουν επιπλέον και τις αντιπαραθέσεις σε πολιτικό, κοινωνικό ή θρησκευτικό επίπεδο.

Οι διάλογοι δεν είναι γόνιμοι με απευθείας παρουσία παρά τηλεγραφικοί και απρόσωποι με στερεότυπες και ψυχρές ερωτοαπαντήσεις ή φωτό χωρίς συναίσθημα και ψυχή. Εν ολίγοις, η πόλωση που προκαλείται ξεπερνά ενίοτε τα επιτρεπτά όρια. Και ειδικά όταν πολιτικοί ανταλλάσσουν από βιαστικές δηλώσεις μέχρι ύβρεις μέσω εμπρηστικών αναρτήσεων.

Ποιες λοιπόν, θα μπορούσαν να  είναι οι παρεμβάσεις και οι συστάσεις προς την πολιτική σφαίρα; Ποιος ο ρόλος της χρηματοδότησης και διαφήμισης;

Αυτό ακριβώς διαπιστώνει και η παρακάτω σχετική μελέτη. Ας δούμε τα πράγματα από κοντά και ας στοχαστούμε διεξοδικά, στην προσπάθειά μας να αναζητήσουμε λύσεις και απαντήσεις σε ένα τόσο σημαντικό θέμα που μας αφορά όλους ανεξαρτήτου ηλικίας και κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης. Και ποιος ξέρει, ίσως κάποτε αλλάξουν οι εποχές.

Οι ερευνητές προειδοποιούν για σοβαρή πόλωση διαμέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Η χειραγώγηση της κοινής γνώμης αναφύεται ως απειλή για την υφιστάμενη δημοκρατία. Οι συστάσεις προς τους πολιτικούς περιλαμβάνουν μεταρρύθμιση της χρηματοδότησης των μέσων ενημέρωσης, συμβούλιο δεοντολογίας για την πολιτική διαφήμιση και ψηφιακή κλήση προς τους πολιτικούς.

Πράγματι και επί του προκειμένου στην Αυστρία, η διεπιστημονική ερευνητική ομάδα της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών (AW) εξέτασε διεξοδικά τον βαθμό στον οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν απειλή για τη φιλελεύθερη δημοκρατία και κατέληξε σε έξι συστάσεις προς τους πολιτικούς.

Αυτές οι συστάσεις κυμαίνονται από τη μεταρρύθμιση της χρηματοδότησης των μέσων ενημέρωσης και τη σύσταση ενός συμβουλίου δεοντολογίας για την πολιτική διαφήμιση έως μια ψηφιακή έκκληση προς τους πολιτικούς.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν "ξεκάθαρα" κίνδυνο, όσον αφορά τη διαμόρφωση της δημόσιας σφαίρας, τη διαθεσιμότητα της πληροφόρησης, τη διαμόρφωση της γνώμης και της βούλησης και συνεπώς για τη φιλελεύθερη δημοκρατία, συνοψίζει η εν λόγω ερευνητική ομάδα, οι συστάσεις της οποίας παρουσιάστηκαν πριν λίγες ημέρες στην Αυστρία, σε εκδήλωση με συνεργασία με το Κοινοβούλιο στη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Χειραγώγηση

Πλατφόρμες όπως το TikTok, το X, το Instagram και το Facebook, αναφέρουν, χρησιμοποιούνται ενεργά για χειραγώγηση και πόλωση από πολιτικά υποκινούμενους φορείς, οι οποίοι, ως φωνητικές μειοψηφίες, προσελκύουν κυρίως την προσοχή με αρνητικές, συναισθηματικές και πολωτικές αναρτήσεις.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η προσοχή που δημιουργείται και τα έσοδα που προκύπτουν από αυτήν βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των πλατφορμών, "η ποικιλομορφία των απόψεων και η ακρίβεια των γεγονότων παίζουν δευτερεύοντα ρόλο".

Για τους νέους ηλικίας 18 - 24 ετών, ωστόσο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ήδη την κύρια πηγή ειδήσεων στην Αυστρία. Αυτό βέβαια, ισχύει σε αμέτρητες περιοχές του πλανήτη.

Στο πλαίσιο του ρόλου της ως ανεξάρτητου συμβουλευτικού οργάνου, η προαναφερόμενη ερευνητική ομάδα ανέλυσε τις δυνατότητες και τα προβλήματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τη δημοκρατία και κατέληξε σε έξι συστάσεις προς τους υπεύθυνους λήψης πολιτικών αποφάσεων.

Κώδικας δεοντολογίας  

Για παράδειγμα, τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου θα πρέπει να επιβάλουν έναν "κώδικα δεοντολογίας" για τη συμπεριφορά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο οποίος θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε "ψηφιακή κλήση στην τάξη" σε περίπτωση που δεν τηρηθεί.

Η ανάληψη μιας λειτουργίας προτύπου στην πολιτική επικοινωνία, όταν αυτή πληρώνεται από τα χρήματα των φορολογουμένων, θα είχε εξαιρετικά συμβολικό αποτέλεσμα", δήλωσαν στο Αυστριακό Πρακτορείο Ειδήσεων εκπρόσωποι της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών.

Μακροπρόθεσμα, η ενίσχυση των δεξιοτήτων των μέσων ενημέρωσης και η δημοκρατική εκπαίδευση του πληθυσμού είναι πολύ σημαντική.

Μια άλλη σύσταση αφορά τη μεταρρύθμιση των επιδοτήσεων των μέσων ενημέρωσης και της κατανομής των διαφημίσεων, η οποία, σύμφωνα με τους ερευνητές, θα είχε τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στο τοπίο των μέσων ενημέρωσης από πραγματιστική και οικονομική άποψη.

Αυτό θα επέτρεπε στα ποιοτικά μέσα ενημέρωσης να λειτουργούν αποτελεσματικά ως gatekeepers. Προτείνεται επίσης, η παρακολούθηση του περιεχομένου, της συμπεριφοράς των χρηστών και της εμβέλειας της πολιτικής επικοινωνίας, προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφάνεια.

Επιπλέον, παράλληλα με το Αυστριακό Συμβούλιο Διαφήμισης, ένα συμβούλιο δεοντολογίας για την πολιτική διαφήμιση και τις δημόσιες σχέσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα πρέπει να συμβάλει στη διασφάλιση της τήρησης των βασικών προτύπων και στον ψηφιακό κόσμο.

Δημοκρατικός έλεγχος

Η τελευταία σύσταση αφορά την ενίσχυση του δημοκρατικού ελέγχου των ψηφιακών πλατφορμών, προκειμένου να αποτραπούν, για παράδειγμα, οιονεί μονοπώλια. "Επίσης, δεν έχει συζητηθεί ακόμη αν είναι δυνατόν να δημιουργηθούν δημόσιες πλατφόρμες και ενδιάμεσοι φορείς ευρωπαϊκού τύπου, ας πούμε δημόσια μέσα κοινωνικής δικτύωσης", λέει ο Matthias Karmasin διευθυντής του Ινστιτούτου Συγκριτικής Έρευνας για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Επικοινωνίας της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών.

Οι συστάσεις είναι τεκμηριωμένες και προκύπτουν από την ανασκόπηση της τρέχουσας κατάστασης της έρευνας. Ερωτηθείς εάν οι πολιτικοί ακούν και πάλι περισσότερο την επιστήμη, ο Karmasin δήλωσε ότι αυτό εξαρτάται από την εκάστοτε περίπτωση: "Η ενεργειακή μετάβαση, η κινητικότητα, ο εμβολιασμός ή η γενετική μηχανική είναι σημεία εκκίνησης όπου υπάρχουν διαφωνίες ανοιχτές σε διαχείριση και χειραγώγηση της οργής. Η φωνή της λογικής είναι συχνά σιωπηλή εδώ".

Ωστόσο, τα εμπειρικά στοιχεία δείχνουν ότι "οι πληγές της πανδημίας επουλώνονται σιγά - σιγά και η εμπιστοσύνη στην επιστήμη αυξάνεται και πάλι".

Ελλάδα

Μήπως δεν τα ζήσαμε όλα αυτά και στην Ελλάδα στα λεγόμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την περίοδο της πανδημίας; Μήπως δεν διασταύρωσαν τα ξίφη τους και δεν μονοπώλησαν το ενδιαφέρον στα social media οι πρεσβευτές θεωριών συνωμοσίας και οι αμέτρητοι διαξιφισμοί για τον ρόλο της επιστήμης;

Οι εν λόγω συστάσεις, κατά την άποψή μου προς την πολιτική, θα πρέπει να γίνουν και εδώ. Γιατί και στα εγχώρια social media, o ακήρυκτος πόλεμος των πολιτικών κομμάτων και των εκπροσώπων τους συνεχίζεται. Πρέπει λοιπόν να μπει κάποιος φραγμός.

Γιατί πρόκειται για ασυδοσία και όργιο παραπληροφόρησης, καθώς λέγονται πολλά πράγματα, ειδήσεις και ανακοινώσεις, χωρίς το παραμικρό φιλτράρισμα.

Εξού και ο υφιστάμενος αδιόρατος εκφυλισμός της πολιτικής και κοινωνικής ζωής.