Ψευδαισθήσεις – υπερβάσεις & κλισέ
Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)
Θα ακούτε συχνά από κάποια στόματα ή μπορείτε να διακρίνετε από τις κινήσεις του σώματος που προδίδουν προθέσεις και κρυφές σκέψεις, το ότι οι άνθρωποι με ιδιαιτερότητες ξεχωρίζουν από το πλήθος και πως είναι σεμνοί και ταπεινοί.
Όταν λέω ιδιαιτερότητες εννοώ την πνευματική κατάρτιση και την καλλιτεχνική ευαισθησία ή καλλιέπεια. Όσο και να σας φαίνεται απίστευτο, ακόμη και αυτή η ταπεινότητα που μαγειρεύεται στα σκοτεινά μετέωρα του ελιτισμού, που ενίοτε κάμπτει την αντίσταση αυτού ή αυτής που πραγματικά έχει να πει κάτι ουσιαστικό, ασχέτως αν αυτό εντάσσεται σε κάποιου είδους σκεπτική κληρονομιά.
Εξάλλου, αυτό δεν είναι κακό, του να αντλεί δηλαδή κάποιος ιστορικά από την δεξαμενή της γνώσης και να οικειοποιείται ή να θαυμάζει τις παλαιότερες ξεχασμένες δημιουργίες.
Το πιο τραγικό απ' όλα, όμως, είναι αυτή ακριβώς η ελιτίστικη συμπεριφορά, ότι ο/η τάδε συγγραφέας ή ποιητής μοιάζει σε αυτόν ή εκείνον τον μνημονεύσαντα από όλους τους κατά τα άλλα γοητευτικούς, συναρπαστικούς και συμπαθείς βιβλιοφάγους ή βιβλιοκριτικούς.
Και τούτο γιατί, λειτουργεί ο καθένας και η καθεμιά ως ειδικός στην κριτική και την απόφανση περί του τι είναι πραγματικά η γνώση για την τέχνη, την πεζογραφία ή την ποίηση, καταλήγοντας πάντα στο συμπέρασμα ότι κάποιοι αντιγράφουν τους ονοματισμένους καθοδηγητές.
Έτσι, αφοριστικά ξεμπερδεύουμε με την γνώση αλλά πάνω απ' όλα με την διαχρονική της αξία. Σε αξιακό επίπεδο δηλαδή κατηγοριοποιούμε τις τάσεις και τις κλίσεις, ονομάζοντας κάτι ότι είναι ουσία και νεωτερισμός και κάτι ότι δεν είναι.
Οι παλαιοί σοβαροί μελετητές και άνθρωποι της γνώσης δεν απέκλειαν ποτέ από την φαρέτρα τους τα επίδοξα φωτεινά μυαλά. Ούτε έκρυβαν τις αδυναμίες τους ως επτασφράγιστο μυστικό, που το ήξεραν μόνο οι ψυχολόγοι στις συνεδρίες.  
Δεν θα συναντήσει ποτέ δηλαδή κανείς κάποιον σαν τον Κάφκα που δεν θα ομολογούσε πως δεν ξέρει να ζωγραφίζει παρά να κάνει γραμμές και σύμβολα, ούτε κάποιον σαν τον Σοπενχάουερ που θα έκρυβε τον μισογυνισμό του, κατά τα λεγόμενα των μετέπειτα κριτικών που θα μπορούσαν να διαφωτιστούν καλύτερα αν διάβαζαν το δοκίμιό του για τον Έρωτα ή την οντολογικά φιλοσοφική του δεινότητα στο «Ο κόσμος ως Θέληση και Παράσταση».
Μιλάμε συχνά για ξεχωριστούς ανθρώπους του Πνεύματος και της Τέχνης, εξαιρώντας αυστηρά την πολλάκις επίπλαστη ταπεινότητα, χωρίς βέβαια να αποκλείω πως ένας δημιουργός δεν πρέπει να είναι και ταπεινός.
Θεωρώ πως στην περίπτωση αυτή υφίστανται κάποια ιδιώνυμα κλισέ που εξυπηρετούν την πολιτιστική βιομηχανία, με το να ορίζεται δηλαδή ρητώς το προφίλ του βιβλιογνώστη και όλων αυτών που αυτοκαθρεπτίζονται ως πνευματικοί απεσταλμένοι της Θεάς Αθηνάς, με την συνήθη αδιαφορία που τους διακατέχει απέναντι σε σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα πως τάχα δεν πρέπει να παίρνουν θέση.
Όλα αυτά βέβαια δεν θα πρέπει να μας οδηγούν στην ρητή ισοπέδωση, παρά στο γεγονός ότι τίποτε στον σημερινό κόσμο δεν είναι τυχαίο και πως για να προβεί κανείς στην ερμηνεία του, θα πρέπει να καταφύγει στα μεγάλα πνεύματα του παρελθόντος που δεν διέθεταν συνήθως το προφίλ που τους ταιριάζει επιλεκτικά και ανά περίπτωση, ούτε υποδύονταν ρόλους.
Ζούμε εποχές όπου η κάθε κίνηση, που υποδεικνύεται και από τα χαρωπά κοινωνικά δίκτυα, είναι υπολογισμένη και τα στεγανά της κοινωνίας φαντάζουν αόρατα και αόριστα. Κάθε ρόλος όμως, είναι προκαθορισμένος, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση και τα χαρακτηριστικά που αρμόζουν τεχνητά κάθε φορά στον καλλιτέχνη, τον τραγουδοποιό, τον συγγραφέα, τον κινηματογραφιστή ή τον ποιητή.
Κάνοντας μια ενδελεχή σάρωση των κοινωνικών προφίλ, αναδιατάσσει κανείς τις συνισταμένες που αντιστοιχούν στις τεθλασμένες, κάθετες ή οριζόντιες γραμμές που ορίζουν τα πρόσωπα και τις ενέργειές τους, αλλά κυρίως την προβολή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Με εστιασμένη σκέψη ορίζεται τι θα μπορούσε να εξαιρεθεί ή να σβηστεί, ξεδιαλέγεται από την περίεργη αυτή σύνθεση, τι είναι αυτό που κάνει κάποιον ή κάποια να ξεχωρίζει και επιβοηθούμενης της επικρατούσας αργκό, γίνεται η τελική αξιολόγηση που οδηγεί στην πανηγυρική κατηγοριοποίηση.
Με αυτά και με αυτά, λένε ή εννοούν πως ετούτα είναι τα χαρακτηριστικά του καλλιτέχνη, εκείνα του ποιητή, τα δείνα του πεζογράφου. Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που ζει και αναπνέει μέσα από τους χαρακτηρισμούς και τα στερεότυπα, όσο και αν μας ενοχλούν αυτά, όταν μας τα επισημαίνουν.
Δυστυχώς ή ευτυχώς πρόκειται περί νόσου -και δη μεταδοτικής- σχετικά με το τι πρέπει να συνοδεύει έναν πνευματικό άνθρωπο. Και ναι, μιλάμε για την σημερινή πραγματικότητα όπου δεν γράφει κανείς ποιήματα ή νουβέλες στα οδοφράγματα. Για έναν κόσμο που μέμφεται την πολυσχιδή προσωπικότητα επειδή εξαρχής όλοι και όλες πρέπει να ανήκουν κάπου χαρακτηρολογικά και ενδυματολογικά.
Αρκεί να λένε αυτό που πρέπει στο φιλοθεάμον κοινό του πνεύματος και της τέχνης, ακόμη και αν πρόκειται για ψευδαίσθηση.