Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Ένας από τους κορυφαίους διανοητές του αιώνα, που με την σκέψη του προκάλεσε βαθιές γνωσιακές τομές που συνέτειναν εποικοδομητικά στην εξέλιξη της παγκόσμιας σκέψης, ο φιλόσοφος της αυτονομίας και ψυχαναλυτής Κορνήλιος Καστοριάδης, ένας από τους τελευταίους κομιστές της παγκόσμιας επαναστατικής σκέψης, γίνεται σήμερα επίκαιρος όσο ποτέ άλλοτε, μετά και την βάρβαρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η ρωσική στρατιωτική μηχανή

Ο εν λόγω διανοητής, με το βιβλίο του «Μπροστά τον πόλεμο» που τόσο πολύ αμφισβητήθηκε από την συστημική αριστερά, ωθώντας πολλούς να τον αποκαλέσουν ακόμη και ως «φιλοδυτικό» γιατί έτσι βόλευε τα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολής, ανέλυε πριν μερικές δεκαετίες με θαυμαστό και εμπεριστατωμένο τρόπο την ρωσική υπεροπλία και προειδοποιούσε για το ενδεχόμενο πυρηνικού πολέμου.

Μπορεί αυτός ο πόλεμος τελικά να αποφεύχθηκε γιατί κατέρρευσε η πρώην Σοβιετική Ένωση εκ των έσω, εντούτοις το βιβλίο αυτό έρχεται πάλι στην επικαιρότητα να θυμίσει πως η Ρωσία ουσιαστικά ποτέ δεν έπαψε να θέλει την με βίαια μέσα επανασύστασή της.

Ο Καστοριάδης, δεν έπαψε ποτέ να αμφισβητεί τόσο την επίπλαστη ευημερία της Δύσης, την ιδιώτευση που έχει καταλάβει τον κοινωνικό ιστό, ώστε ο καθένας να ενδιαφέρεται αποκλειστικά και μόνο για τα του οίκου του, όσο και την  φίμωση και τις διώξεις των πολιτών στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ.

Ακριβώς για το τελευταίο, ο τεράστιος αυτός διανοητής γίνεται όσο ποτέ άλλοτε επίκαιρος λόγω των χιλιάδων συλλήψεων Ρώσων πολιτών που διαδηλώνουν σήμερα κατά του πολέμου στην Ουκρανία, όσο και τις απαγορευτικές διατάξεις κατά των ΜΜΕ, αλλά και συνολικά των αντιφρονούντων στη χώρα αυτή.  

Τρόπον τινά  παρουσιάζεται από τα βιβλία του αρκούντως προφητικός.

Κοινωνία ενάντια στην γραφειοκρατία 3 συνεντεύξεις

Οι ελευθεριακές εκδόσεις «Αυτολεξεί» εξέδωσαν πρόσφατα ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που περιέχει 3 σπάνιες και ιδιαίτερα επίκαιρες συνεντεύξεις του φιλοσόφου της αυτονομίας με τίτλο «η κοινωνία ενάντια στην γραφειοκρατία».

Η πρώτη αφορά την συνέντευξή του στην ομάδα Agora International το 1990 που μόλις είχε συσταθεί. Ο αναγνώστης μαθαίνει για την ζωή του Κορνήλιου Καστοριάδη, για τα πρώτα βήματα της συλλογικότητας και του περιοδικού «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τον Γαλλικό Μάη του ΄68, αλλά και την σφοδρή κριτική που άσκησε στην γραφειοκρατία και στρατοκρατία της ΕΣΣΔ.

«Η Ρωσία ήταν και δεν ήταν στάσιμη: αποτελματωνόταν και ακόμη χειρότερα από μία άποψη αλλά από μια άλλη οπτική γωνία δεν αποτελματωνόταν. Παρήγαγε ολοένα και περισσότερες βόμβες υδρογόνου, είχε δημιουργήσει για τον εαυτό της κάποιου είδους προτεκτοράτα ή αποικίες στην Αφρική και την Κεντρική Αμερική, υπήρχε ο πόλεμος του Βιετνάμ η τεράστια ρωσική βάση στο Βιετνάμ κλπ. Όλα αυτά δεν πρέπει να ξεχαστούν».

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης προϊδεάζει για τον σημερινό κόσμο όπου, καθώς φαίνεται η ιστορία κάνει κύκλους, με την ρωσική βάση στην Συρία, την θεαματική εξέλιξη των ρωσικών οπλικών συστημάτων κλπ.

Στην δεύτερη συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Έσσεξ περί τα τέλη του Φεβρουαρίου 1990 παρουσιάζονται από τον διανοητή τα φιλοσοφικά θεμέλια του προτάγματος της αυτονομίας. Η αυτονομία δεν είναι ανέφικτη ουτοπία αλλά ιστορικό δημιούργημα που χρειάζεται να είναι υλικά δυνατό.

«Η αυτονομία πρέπει να είναι υλικά δυνατή. Δεν πρόκειται για μια ουτοπία, δεν είναι καντιανή ιδέα. Δεν βρίσκεται σε άπειρη απόσταση. Δεν είναι ο πολικός αστέρας». Ο φιλόσοφος της αυτονομίας καθιστά προσιτή και όχι φαντασίωση την κοινωνική αυτονομία, θεωρώντας την ως ιστορικό δημιούργημα και απαντώντας κατ' αυτόν τον τρόπο αφοπλιστικά στους επικριτές του.

Τέλος, στην τρίτη συνέντευξη, που είναι και αυτή με την σειρά της αρκούντως επίκαιρη, ο φιλόσοφος αναφέρεται στις προοπτικές μιας πραγματικά δημοκρατικής Ευρώπης. Περιγράφει και σχεδιάζει τα περιγράμματα μίας πιθανής Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας που θα αποτελείται από αυτοδιαχειριζόμενες πολιτικές οντότητες.

Πόσο εφικτό, διερωτώμαι είναι σε αυτή την χρονική στιγμή το εν λόγω όραμα για μία πραγματικά δημοκρατική Ευρώπη; Ο Κορνήλιος Καστοριάδης βάζει τα θεμέλια για το δημοκρατικό  μέλλον που εξαρτάται από τους λαούς να το υλοποιήσουν.

Για τους ερευνητές της σκέψης του ευρωπαίου αλλά και παγκόσμιου διανοητή, το βιβλίο των εκδόσεων «Αυτολεξεί» αποτελεί ένα σημαντικό βοήθημα στην φαρέτρα των ιδεών του καθενός που επιθυμεί να εντρυφήσει στην σκέψη του. Το υλικό που παρέχεται από τις 3 συνεντεύξεις είναι χρήσιμο και κατατοπιστικό της πορείας και κατεύθυνσης της καστοριαδικής σκέψης.

Η σκέψη αυτή όπως προανέφερα, κατά την άποψή μου, είναι δηλωτική  των προθέσεων για μια διαφορετική κοινωνία χωρίς γραφειοκρατία, μια  κοινωνία ομοσπονδοποιημένη με την ύπαρξη κοινοτήτων με άμεσα ανακλητούς εκπροσώπους, μια κοινωνία άμεσης δημοκρατίας.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης είναι ένας από τους διανοητές, η σκέψη των οποίων ακτινοβολεί διαχρονικά σε ότι αφορά την κοινωνική αυτονομία.

Η γραφειοκρατική δομή της Ευρώπης

Ο φιλόσοφος της αυτονομίας φροντίζει να το ξεκαθαρίσει εξαρχής: «Το πολιτικό πρόταγμα της αυτονομίας που απευθύνεται σε κάθε ανθρώπινο ον και κάθε ανθρώπινο σύνολο υποδηλώνει μέσω του οικουμενισμού που είναι συνυπόστατός του  μια υπέρβαση του φαντασιακού έθνους κράτους  και μια επαναφομοίωση των εθνοτήτων σε μια ευρύτερη κοινότητα που εντέλει αγκαλιάζει την ανθρωπότητα στην ολότητά της.

Και καταλήγει λέγοντας ότι για όσο τα πράγματα παραμένουν ως έχουν η «Ευρώπη» θα συρρικνώνεται σε μια γραφειοκρατική δομή, που κάπως θα τίθεται επικεφαλής και θα επιβλέπει τα εθνικά κράτη και θα είναι μάταιο να μιλάμε για «ευρωπαϊκή ολοκλήρωση».

Προφητικός όσο ποτέ άλλοτε, κομίζει πάντα ιδέες που απηχούν δεόντως την νέα σκοτεινή εποχή, όπου η Ευρώπη και η όποια γόνιμη νοηματοδότησή της δοκιμάζεται σθεναρά.