Του Γιάννη Καλπούζου

Συνέντευξη στη Μαριάνθη Βάμβουρα

Ο βραβευμένος με το Βραβείο Αναγνωστών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, ο συγγραφέας του «Ιμαρέτ» και μιας σειράς ακόμη τίτλων εξαιρετικής και με σεβασμό προς τη λογοτεχνία και τον αναγνώστη γραφής, ο Γιάννης Καλπούζος, παρουσιάζει απόψε, στις 8 το βράδυ, στη Μυτιλήνη, το νέο του συγκλονιστικό μυθιστόρημα «Γινάτι, ο σοφός της λίμνης». Την εκδήλωση πλαισιώνουν ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ηπειρωτών Λέσβου, οι Εκδόσεις «Ψυχογιός» και προλογίζει ο Λάζαρος Δήμτσας  στον πολυχώρο βιβλιοπωλείο Book and Art, Κομνηνάκη 5.

Ιστορικό μυθιστόρημα το «Γινάτι, ο σοφός της λίμνης» λαμβάνει χώρα στην γη της Ηπείρου, με τον Ζώτο και τη Χαβαή να ζουν μια πολυκύμαντη ερωτική σχέση. Και μες στην πλοκή, ένας αινιγματικός βαρκάρης, μια γυναίκα-αράχνη που γυρεύει δωμάτιο για μια νύχτα κι έναν άντρα για μια ζωή, ο σατανικός κομπογιαννίτης γιατρός Μαργαζής και ο τυχοδιώκτης παπα-Λέρας, ο οποίος παινεύεται ότι εκδύει τις γυναίκες από τα αμαρτήματα κι από τα εσώρουχα, μπλέκονται στο γαϊτανάκι που υψώνει ως μιαρή ή ευλογημένη έκρηξη το γινάτι με αφορμή έναν φόνο, μια αυτοκτονία, τον φόβο της αντεκδίκησης, την καταφρόνια της κοινωνίας, τον πλούτο, τη φτώχεια, τη ζήλια, τον πόθο, κάποια ανομολόγητα εγκλήματα, την εθνική ταυτότητα και τον διάβολο ή τον άγγελο που κρύβει καθένας μέσα του. Και κυλά η ζωή τους, πότε σαν αγριεμένο ποτάμι και πότε σαν γλυκασμός της άνοιξης. 

Πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές πορεύονται στα χρόνια της ιταλικής κατοχής των Ιωαννίνων του 1917 της πρώτης απόπειρας δημιουργίας Βλάχικου πριγκιπάτου στην Πίνδο της εξόρυξης πετρελαίου στη Δραγοψά της εκστρατείας στη Μικρά Ασία της προσφυγιάς Μικρασιατών και Ποντίων, αλλά κι εκείνης των Τουρκογιαννιωτών του διχασμού σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς και της μάστιγας της ληστοκρατίας στην Ήπειρο. Συνάμα ακολουθούν τα βήματα Εβραίων, Βλάχων, Αλβανών και Σαρακατσάνων και γενικότερα την ταραγμένη εποχή πριν από το 1922 και κατά την πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου. 

Στην ίδια πατρίδα συνυπάρχουν ή συγκρούονται διαφορετικοί κόσμοι, ομάδες και άτομα σμίγουν ή αποχωρίζονται τα όνειρα κι ανακατώνονται τα αίματα, οι θρησκείες και οι γλώσσες κι όλα συμβαίνουν στα Γιάννενα, στην πόλη των θρύλων και της μυστηριακής γοητείας.

Το νέο αυτό μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου που κυκλοφόρησε τη φετινή Άνοιξη, είναι ένα ακόμη δείγμα δυνατής γραφής που εμπεριέχει ιστορικά στοιχεία και τα αναδεικνύει σωστά μέσα από εξαιρετική αφήγηση και τέχνη του λόγου, δίνοντας στον αναγνώστη εισιτήριο για να ταξιδέψει συνεπαρμένος μες στις σελίδες του και να προσδιοριστεί χωροταξικά μέσα από χάρτες των Ιωαννίνων και της Ηπείρου, που παραχώρησε ο Δήμος Ιωαννίνων και το ΕΛΙΑ | ΜΙΕΤ.

Στο σημερινό φύλλο έχουμε τη χαρά και τιμή να φιλοξενούμε συνέντευξη που παραχώρησε ο πολυγραφότατος και καταξιωμένος συγγραφέας, για τους φίλους αναγνώστες του «Δημοκράτη».

-«Γινάτι...» μία λέξη, που, όμως, διακτινίζεται σε πολυδιάστατη νοηματική με πλήθος εικόνων. Τι σας έκανε να την επιλέξετε ως πρώτη λέξη στον τίτλο του νέου σας  ιστορικού μυθιστορήματος;

Το γινάτι, μας χαρακτηρίζεις ως λαό. Είτε ως κακό γινάτι, είτε ως καλό. Το κακό γινάτι μάς έφτασε σε πολλές ιστορικές στιγμές στον διχασμό μέχρι και στην καταστροφή. Αντίθετα, το καλό γινάτι, το δημιουργικό και γόνιμο πείσμα, όπως στην περίπτωση των προσφύγων του 1922, μας έδωσε τη δύναμη να σηκώσουμε ξανά το κεφάλι. Το ίδιο ισχύει και σε ατομικό επίπεδο ή οικογενειακό και φιλικό κύκλο. Το μυθιστόρημα, ανάμεσα σε πολλά άλλα, πασχίζει να δημιουργήσει ερωτήματα και σκέψεις στον αναγνώστη γύρω από αυτή τη συμπεριφορά. Να αναρωτηθεί από ποιο γινάτι διακατέχεται και, συνδυάζοντάς το με την πορεία των ηρώων, να στοχαστεί πώς θα το αντιπαλέψει ή θα το κάνει ακόμη πιο γόνιμο και δημιουργικό.

-Πολλά ιστορικά στοιχεία στο «Γινάτι, ο σοφός της λίμνης». Θα θέλατε να μας πείτε, πόσο σας απασχόλησε η έρευνα πριν ξεκινήσετε τη μυθιστορηματική γραφή;

Χρειάστηκα για την έρευνα και τη γραφή δύο χρόνια, δουλεύοντας δεκαπέντε ώρες καθημερινώς. Προηγείται ένα μεγάλο κομμάτι της έρευνας, αλλά κατά τη γραφή προκύπτουν συνεχώς θέματα, οπότε αναζητώ πιο εστιασμένα πληροφορίες. Ενδεικτικά να σας αναφέρω ότι μελέτησα δεκαοκτώ χιλιάδες φύλλα εφημερίδων της εποχής εκείνης. Σε κάθε περίπτωση από το υλικό που συγκεντρώνω δεν μεταφέρεται στο μυθιστόρημα ούτε το ένα τοις εκατό.

-Έχετε συλλάβει τον εαυτό σας να συγκρούεται και σε ποιο βαθμό με τους ήρωές σας, καθώς συγγράφετε;

Πάμπολλες φορές. Κι όχι μόνο με τους «κακούς» ήρωες. Διαφωνώ και σε πολλά με τους λοιπούς. Αλλιώς θα αντιδρούσα στο ένα ή το άλλο θέμα, διαφορετικά θα αντιμετώπιζα μια κατάσταση ή μια σχέση. Όμως, οι ήρωες έχουν τον δικό τους χαρακτήρα, τις δικές τους νοοτροπίες, γνώσεις, ηλικίες, πρόσληψη του κόσμου και ούτω καθεξής, οπότε οφείλω να ακολουθήσω τον δρόμο που εκείνοι επιλέγουν. Ως συγγραφέας και υποδυόμενος τον ρόλο ενός μικρού Θεού, σέβομαι την αυτονομία και τη θέλησή τους.

-Είστε γέννημα της Ηπείρου. Οι προσλαμβάνουσες που έχετε από αυτόν τον τόπο, κατά πόσο έχουν αποτελέσει μπούσουλα της ζωής σας;

Στην Ήπειρο βαπτίστηκε και χρωματίστηκε η ψυχή μου. Από τον τόπο, τα χρώματα, τις μυρουδιές, τις εικόνες, τις γεύσεις, τα μουσικά ακούσματα, τη σκληρή ζωή για τη βιοπάλη και τους ανθρώπους που αποτελούν μια μικρογραφία του κόσμου, αλλά έχουν και τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ό,τι κατάφερα να κτίσω στη ζωή μου πατά επάνω στα παιδικά μου χρόνια. Η μικρή πατρίδα της Ηπείρου έγινε Μέγας Τόπος μέσα μου. Το ζυμάρι, η πυτιά, η κερήθρα, μα και τα σκαλοπάτια για να ανέβω στη ράχη του λογισμού και της ψυχής και να αγναντέψω τον κόσμο.

-Τι σημαίνει για σας η αποδοχή κάθε σας βιβλίου από τους αναγνώστες;

Κατ' αρχάς αισθάνομαι ότι δικαιώνονται οι κόποι μου. Ότι έκανα καλά τη δουλειά μου. Από εκεί και πέρα, στόχος μου είναι η συνοδοιπορία μέσα από τη γλώσσα, τη σκέψη και τα συναισθήματα. Η αποδοχή από τους αναγνώστες, λοιπόν, συνεπάγεται για μένα συνοδοιπορία, συμπόρευση. Άλλο είναι να περπατάς μόνος σου στο τόσο δύσβατο δάσος της ζωής κι άλλο να νιώθεις ότι δίπλα σου πορεύονται κι άλλοι. Κι όσο πιο πολλοί, τόσο λιγότερο μόνος νιώθω. Βεβαίως, χαίρομαι με την επιτυχία των βιβλίων μου. Ωστόσο, την εισπράττω με ενοχική χαρά. Κι αυτό γιατί γύρω μας θερίζει ο πόνος και δεν απουσιάζει το κομμάτι που μου αναλογεί είτε σε προσωπικό επίπεδο, είτε ως πολίτης μιας χώρας και πολίτης του κόσμου. Συνάμα η αποδοχή λειτουργεί και ως δημιουργική πρόσκληση και πρόκληση για το επόμενο λογοτεχνικό μου βήμα. Προσφέρει δύναμη και παράλληλα σημαίνει ευθύνη.

-Αν σας ζητούσα να μας περιγράψετε δύο στοιχεία από την παιδική σας ηλικία που θεωρείτε ότι σας θωρακίζουν ως άνθρωπο, ποια θα ήταν αυτά;

Οι τόσο σοφές παραδοσιακές ορμήνιες. Μη βλαστημάς, μην κλέβεις, να σηκώνεσαι στο λεωφορείο όταν μπαίνει ηλικιωμένος. Αυτά τα τόσο απλά, όταν τα εφαρμόζουν πρώτοι όσοι τα συμβουλεύουν, κτίζουν χαρακτήρες και προσωπικά χρωστώ πολλά σε τούτες τις διδαχές. Επίσης, με δίδαξαν και με θωράκισαν οι δυσκολίες του βιοπορισμού. Έμαθα να τιμώ το ψωμί που τρώω, να δουλεύω σκληρά και με πείσμα και να μη θαμπώνομαι από τα υλικά αγαθά.

-«Στον πατέρα μου, που έφυγε ενόσω έγραφα αυτό το βιβλίο» σημειώνετε στις πρώτες σελίδες υποδοχής του. Αν σταθούμε στα νοήματα που έρχονται πίσω από αυτή την αφιέρωση, θα θέλατε να μας πείτε πόσο μπορεί να διαμορφώσει το θεωρητικό πλαίσιο αντίληψης των πραγμάτων ενός γιου, η κάθε συζήτηση με τον πατέρα του;

Από τον γονιό μαθαίνεις. Απ' όσα κάνει και απ' όσα δεν κάνει. Αποτελεί πρότυπο, αλλά και πεδίο σύγκρουσης μεταξύ του παλιού και του νέου. Οι συζητήσεις από μόνες τους δεν ωφελούν ιδιαίτερα. Οι πράξεις μετράν. Πώς πορεύεται ο γονιός μέσα στην οικογένεια και μέσα στη λοιπή κοινωνία. Από εκεί έρχεται η διδαχή και η επιρροή. Ο γονιός, είτε πατέρας είτε μάνα, αφήνουν πάνω σου ανεξίτηλα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς σου. Ζυμώνουν το πρώτο ψωμί κι ύστερα εναπόκειται στον καθένα πώς θα πορευτεί στη ζωή του.

-Θα δίνατε σε κάποιον από τους ήρωες του νέου σας μυθιστορήματος τον χαρακτηρισμό του επιφανέστερου- ισχυρότερου και αν ναι, πώς θα υποστηρίζατε την άποψή σας;

Δύσκολη ερώτηση. Η μεγαλοσύνη των ανθρώπων αποδεικνύεται από τις μάχες που αποφασίζουν να δώσουν κι όχι κατ' ανάγκη από τις νίκες. Από την επιμονή, αλλά και από την εξέλιξη του καθενός μέσα στο διάβα των χρόνων. Εάν χαλιναγώγησε τα πάθη και τα γινάτια του, εάν χαμήλωσε το «εγώ» του κι εάν κατέκτησε έστω τη λαϊκή σοφία. Με αυτή την έννοια, σαφώς και ο Ζώτος είναι ο επιφανέστερος.

-Είστε συγγραφέας που εμπνέει με τη στιβαρή γραφή του και δίνει τη σκυτάλη του διαλογισμού στον αναγνώστη. Τι είναι για σας λογοτεχνία;

Πρώτα απ' όλα η γλώσσα. Εκεί βρίσκεται η Ιστορία μας, η πατρίδα, το έθνος, ο στοχασμός, η παράδοση, ο πολιτισμός, ο συναισθηματικός μας κόσμος και η αναγνωστική ευφορία. Λογοτεχνία είναι η μάχη του δημιουργού να κάνει τον λόγο τέχνη. Να μιλήσει ο λόγος στην ψυχή και τον λογισμό των αναγνωστών και να δεθούμε μακρόθεν με το νερό των ιδεών.

-Με την ευκαιρία της παρουσίασης του νέου σας μυθιστορήματος στη Μυτιλήνη, δώστε μας παρακαλώ ένα μήνυμα για τους φίλους αναγνώστες του «Δημοκράτη».

Να είναι καλά, το καλό τους γινάτι! Και καλώς να ανταμωθούμε!

Ένα μικρό απόσπασμα από τις πρώτες σελίδες ως δείγμα γραφής:

«Μάνα είσαι συ... ή λώβα!» ξεστόμισε ο Ζώτος. Κόμπιασε στα μισά της βλαστήμιας. Μάγκωσε η γλώσσα του όπως μουδιάζει κανείς εμπρός στο δέος που προκαλούν τα θεία και τα ιερά, όμως στο τέλος το' ριξε το φαρμάκι του. Βαριά κουβέντα, δηλητήριο, στεγνό ξυράφι στον λαιμό. Να λες τη μάνα σου «λώβα»! Όχι λεπρή, καταπώς θα εξηγούσαν τη λέξη οι γραμματιζούμενοι. Σ' εκείνα τα χωριά λώβα σήμαινε βρόμα, μαγαρισμένη, άτιμη. Ήταν λίγες μέρες αφότου γίνηκε το μεγάλο κακό κι ακόμη τον έζωναν όλων των δαιμόνων τα ισκιώματα. Πλέον τον άφηνε κι η βρισιά του ωσάν γυμνό και ξέσκεπο στα χιόνια έκθετο μπροστά σε όσα επιτάσσει από αιώνες το σέβας προς τους γεννήτορες. Κακοφάνηκε ως και στον πάππο του, τον σκληρό της φαμίλιας, κι ας μη στήριξε τη νύφη του. «Έχει κριτή στον ουρανό γι' αυτά...» είπε μονάχα, κι ύστερα πρόσθεσε: «Κοίτα, κει που θα πας να μη λερώσεις το δικό σου κούτελο. Ό,τι θα κάνεις θα πάθεις, καρδιά μη σε πονέσει». Η Κήκω, η μάνα, με το βαφτιστικό όνομα Αγγελική, το οποίο κανένας δε θυμόταν πια, μαζεύτηκε κουβάρι καταγής στα στρωσίδια κι έκλαιγε βουβά. Μέχρι και το κλάμα των γυναικών σε τούτα τα μέρη το όριζαν οι αρσενικοί άντρας, πεθερός, αδελφός, πάππος, πατέρας. Βούλιαξε το κεφάλι ανάμεσα στη μαύρη ποδιά, θαρρείς και θα την έσωζε απ' τα 12 σκιάσματα της ζήσης της, και φάνταζε με καρβουνιασμένο κούτσουρο. Ο Ζώτος απέστρεψε το βλέμμα. Τον βάραινε, τον μακέλευε η βλαστήμια του κι ας μη ζύγιαζε στον νου να ζητήσει συχώρεση. Τον κρατούσε το γινάτι, σε σχέση με τα συμπεράσματά του, μια και λογάριαζε φταίχτρα τη μάνα του για τα πρόσφατα γεγονότα, να' ναι το φιτίλι του κακού. Στάθηκε στο παραθύρι και θωρούσε έξω. Τίποτα δεν έβλεπε. Το σκοτάδι αφάνιζε όσα φανερώνει το φως στα μάτια των ανθρώπων. Μόνο ο βοριάς, δυνατός και παγωμένος, μαρτυρούσε πως δεν έπαψε να κυλά η ρόδα της ζωής. Λύγιζε τα γυμνά κλαδιά, σφύριζε, λες και θύμωνε με ό,τι εμπόδιζε το διάβα του, κόπαζε, έπαιρνε βαθιές ανάσες και πάλι έκαμνε γιουρούσι στα ισιώματα, στις ράχες, στα καλυβόσπιτα, στις πέτρινες κατοικίες και στις λαγκαδιές. Βοριάς, αλλά ελαφρύτερος, φυσούσε και την αποφράδα ημέρα του Σαββάτου στις έντεκα Φλεβάρη 1917. Τότε που τον έστειλε η μοίρα στο χωράφι της Ξερόλακκας. Πατούσε στα δεκαεπτά, όμως έδειχνε είκοσι δύο. Ξεγελούσε πρωτίστως το μουστάκι και η πρόωρη πυκνή τριχοφυΐα του. Πεζούλες ή λαχίδια λέγανε τα ξερικά χωράφια τους, λαγοκυλίστρες, μια σταλιά τόπος το καθένα και πατωσιές πατωσιές. Με ξερολιθιά αντί για φράχτη, να βαστά τα χώματα μην τα σύρουν οι βροχές στην κατηφόρα. Ξεπέτριζε ο Ζώτος και στοίβαζε στις άκρες λογιών λογιών λιθάρια. Καλοθώρητος, με μπόι ίσαμε ένα κι ογδόντα, με γερά μπράτσα και φαρδύ στέρνο, πήγαινε κι ερχόταν ακάματος. Δούλευε, μα αλλού ροβολούσαν οι σκέψεις του. Στο Ημιγυμνάσιο της Μοσχόπολης, το οποίο διέκοψε προσφάτως αναγκαστικά. {....}

Τελειώνοντας το δημοτικό στο χωριό και ακολούθως το Σχολαρχείο στη Βούρμπιανη, τον έστειλαν με καθυστέρηση ενός έτους οι γονείς του στη Μοσχόπολη, είκοσι τέσσερα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Κορυτσάς, όπου ζούσε ο αδελφός της μάνας του ο Μίχας, Βλάχος στην καταγωγή. Τον έγραψαν στο Ημιγυμνάσιο της Νέας Ακαδημίας, το ονομαζόμενο στα 1700 Ελληνικόν Φροντιστήριον. Σχολείο με σαράντα αίθουσες, διαμερίσματα διδασκάλων, βιβλιοθήκη και θαλάμους για τους οικότροφους μαθητές. Βεβαίως δεν ευτύχησε να δει τη Μοσχόπολη των δώδεκα συνοικιών και των εξήντα πέντε χιλιάδων κατοίκων, την Αθήνα της Οθωμανοκρατίας. Γνώρισε τη γενέτειρα του Σίνα, μα και τόσων άλλων εθνικών ευεργετών, όπως της ξανάδωσαν μερική πνοή οι πέντε χιλιάδες Βλάχοι που επανεγκαταστάθηκαν ύστερα από την αιματηρή καταστροφή του 1769. Μια πόλη σκιά της παλιάς της δόξας. Όμως και η καινούργια έμελλε να υποστεί τον δικό της όλεθρο στις δεκαέξι Οκτώβρη του 1916, όταν την κατέκαψαν τα άτακτα σώματα του Αλβανού Μπούτκα, του συνεργάτη των Ιταλών, οι οποίοι προέλαυναν στη Βόρειο Ήπειρο, και αναγκάστηκε η πλειονότητα των χριστιανών να την εγκαταλείψει. Εξαιτίας τούτων των γεγονότων στράφηκε κι ο Ζώτος στο χωριό δίχως να ξεσκολίσει απ' το τριτάξιο Ημιγυμνάσιο. Έφυγε κι ακόμη έμενε αναποφάσιστος για το μέλλον του. Θα συνέχιζε τις σπουδές του στην Κόνιτσα, προκειμένου να γίνει δάσκαλος όπως ονειρευόταν; Δύσκολο. Αφενός λόγω οικονομικής ανέχειας, αφετέρου ένεκα της ανώμαλης κατάστασης, καθώς οι Ιταλοί κατέλαβαν και την Κόνιτσα στις αρχές του μήνα. Οι λοιπές επιλογές του ήταν να μπει τσιράκι σε κάποιον μάστορα με σκοπό να μάθει την τέχνη του ή να παραμείνει στο χωριό, γεωργοκτηνοτρόφος. Πήγαινε αναμασώντας τα περασμένα, χωρίς να τον αποκόβουν απ' τα τωρινά...».

Η συνέχεια για την γνωριμία με το συγγραφέα Γιάννη Καλπούζο και περισσότερη συζήτηση για το αξιόλογο έργο του, απόψε, στις 8 το βράδυ στο «Book and Art».

                                                  vamvouramar@gmail.com