Είναι γνωστό πως μέσα στον ελαιώνα της Βρισάς και σ' ένα δεσπόζοντα στην περιοχή λόφο 100 περίπου μέτρων, υπάρχει ο Παλιόπυργος, ένας τετράγωνος πύργος με τοίχους πάχους 2 μέτρων και θρυλούμενες υπόγειες στοές που βγάζουν μακριά, σε περίπτωση πολιορκίας, άλωσης από ληστές και πειρατές.

Ο αμυντικός αυτός πύργος καταφυγής, χτίστηκε μαζί με άλλους εδώ κι εκεί στη Λέσβο, όταν αυτή προικοδοτήθηκε στο Γενοβέζο καταδρομέα στις θάλασσες του Αιγαίου και της Μεσογείου Φραγκίσκο Γατελούζο και χρησιμοποιήθηκε για να δηλωθεί στην περιοχή η παρουσία και επιβολή της νέας Ηγεμονίας. Ήταν δηλ. Αστυνομικός Σταθμός, Φορολογικό κέντρο και ό,τι άλλο εχθρεύονται οι αναρχικοί, αλλά και συνιστά ένα οργανωμένο κράτος.

Και σ' αυτόν τον πύργο διέμεναν και αναπαύονταν οι Γατελούζοι στις συχνές κυνηγετικές τους εξορμήσεις, που ήταν η πιο αγαπητή τους ασχολία, μετά το εμπόριο, την παραγωγή σκέψης, αλλά και την πειρατεία.

Τα κυνήγια τους αυτά γινόταν με άλογα, σκυλιά, γεράκια, κουστωδία και παρατρεχάμενους. Τα δάση της Λέσβου ήταν γεμάτα με άγρια ζώα, ελάφια, λαγούς, πουλιά, ιδίως πέρδικες κι η Βρισά και τα Βατερά μέχρι σήμερα είναι καλοί κυνηγότοποι.

Στον Παλιόπυργο λοιπόν, μπορούμε να τοποθετήσουμε τον τραγικό θάνατο του δεύτερου Γατελούζου, του Φραγκίσκου Β΄, ο οποίος ενώ σώθηκε απ' το σεισμό του 1384, που γκρέμισε το Κάστρο της Μυτιλήνης και σκότωσε τον πατέρα του Φραγκίσκο Α΄ και πολλούς άλλους βέβαια, εκείνος βρήκε οικτρό τέλος (1404) απ' την υποχώρηση του πατώματος του πύργου. Γυρνώντας απ' το κυνήγι, ξάπλωσε στο κρεβάτι του να κοιμηθεί και εκεί ένας σκορπιός τον κέντρισε οδυνηρά κι έβαλε τις φωνές. Έσπευσαν αμέσως φρουροί, ασφαλίτες, υπηρέτες, που νόμισαν ότι κάποια δολοφονική απόπειρα ή κάποιο μεγάλο κακό συνέβαινε στον Ηγεμόνα. Από το βάρος τους βούλιαξε το πάτωμα κι όλοι βρέθηκαν στο υπόγειο. Ο Φραγκίσκος και κάποιοι άλλοι σκοτώθηκαν.

Έτσι ή αλλιώς ο Παλιόπυργος είναι ένα απ' τα ελάχιστα μεσαιωνικά μνημεία της Λέσβου, με οικοδομική, αρχαιολογική και ιστορική αξία, που προσφέρεται για έρευνα και πλουτισμό των γνώσεών μας, για το Γατελούζικο παρελθόν του νησιού.

Οι 15 χιλιάδες ευρώ, που προ πενταετίας δαπανήθηκαν για σύνταξη μελέτης συντήρησης του πύργου, πήγαν στο βρόντο, γιατί το κτίριο οσημέραι καταρρέει και δεν έχει ανάγκη από «προτάσεις», επιτροπές και συσκέψεις, αλλά από ένα χρηματικό ποσόν ίσως και μικρότερο του δαπανηθέντος για επείγοντα έργα στύλωσης των τειχών και κάλυψης των οπών και ρωγμών του, που σε λίγα χρόνια θα' χει μεταβληθεί σε ερειπιώνα.

Οι δύο φωτογραφίες (1982 και 2015) δείχνουν τη μοιραία πορεία του Γατελούζικου κτίσματος προς το οριστικό τέλος του.

Π. Παρασκευαΐδης