Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Ζούμε σε κοινωνίες όπου δεν παίζουν ρόλο τα πνευματικά προσόντα, η κλίση προς την γνώση και τη μάθηση, πολύ περισσότερο όταν αυτή είναι εγκυκλοπαιδική και επεκτείνεται σε όλους τους τομείς. Έχουμε να κάνουμε με κοινωνικά και εκπαιδευτικά συστήματα που δοξάζουν την εξειδίκευση, καθώς αυτή αξιώνει περιορισμένο αριθμό γνώσεων, δηλαδή ότι πέραν ημών υπάρχει κάποιος άλλος για το διαφορετικό γνωστικό αντικείμενο. Αυτό είναι το πιο τραγικό απ' όλα, να μην μπαίνει δηλαδή ο καθένας στα χωράφια του άλλου και από την άλλη βέβαια να βρίθουν οι ημι-μορφωμένοι στο όνομα μιας υποτιθέμενης παντογνωσίας.

Αλληλοσυγκρουόμενες και αντιφατικές καταστάσεις που παραπέμπουν σε έναν παθογενή κοινωνικό ιστό, με χιλιάδες υποψηφίους για το τάδε ή το δείνα γνωστικό αντικείμενο, κάτι που αυτόματα αποκλείει από την γενικότερη και σφαιρική καλλιέργεια. Ποιοι ωφελούνται από όλο αυτό; Μα φυσικά οι λάτρεις των επιμέρους επτασφράγιστων μυστικών, παρασκήνια του κάθε εργασιακού ιστού που γνωρίζουν μόνο οι εμπλεκόμενοι σε αυτόν και παραπέρα άκρα του τάφου σιωπή.  

Αλήθεια, πώς φτάσαμε, αναρωτιέται κανείς, σε αυτό το κατάντημα; Πώς μπορέσαμε και αφήσαμε πίσω την εγκυκλοπαιδική γνώση, με την οποία ανατράφηκαν και εκπαιδεύτηκαν γενιές επί γενεών; Λένε, για παράδειγμα πως σήμερα η ιατρική κάνει θαύματα και πως το προσδόκιμο ζωής έχει ανέβει εντυπωσιακά. Δεν θα διαφωνήσω. Θα ήθελα να ξέρω όμως, τι είναι αυτό που εμποδίζει έναν γιατρό να έχει γνώσεις γενικής ιατρικής ή έναν καθηγητή φιλοσοφίας να γνωρίζει πέραν της καντιανής κριτικής του καθαρού λόγου και τις αντιλήψεις των φιλοσόφων της σχολής της Φρανκφούρτης ή τους θεωρητικούς της αμφισβήτησης σε πολιτικό επίπεδο.

Κι, όμως, κάτι εμποδίζει πάντα και αυτό ξεκινά από την ζήτηση εργασίας. Δεν θα βρει δηλαδή κανείς ποτέ προϋπόθεση την γενική γνώση περί μιας επιστήμης παρά μόνο το τάδε μεταπτυχιακό και το δείνα πεδίο εξειδίκευσης. Αποτέλεσμα, ολόκληρη η κοινωνία να κατατμείται και αντί για πραγματικούς ερευνητές και επιστήμονες, να υπάρχουν μόνο κατευθυνόμενα γνωσιακά ρομπότ. Εξού και όλοι αυτοί που ενώ λανσάρονται ως ειδικοί και δη μοναδικοί, να μην ξέρουν τίποτε για το παραμικρό αν αυτό αφορά άλλο γνωστικό πεδίο της ίδιας επιστήμης.

Η κοινωνία καταρρακώνεται και υποχωρεί ατάκτως σε ότι αφορά την πνευματική καλλιέργεια, κοινώς ο καθένας και η καθεμιά γνωρίζει μόνο ό,τι του είπαν να μάθει. Αυτή η εξειδίκευση οδηγεί στην απαξίωση ακόμη της ίδιας της έννοιας, με δεδομένο ότι για να οδηγηθούμε στο επιμέρους επιβάλλεται να έχουμε μια συνολική εικόνα του πράγματος.

Οι κοινωνίες που ζούμε αξιώνουν μερική και αποσπασματική γνώση και τίποτε περισσότερο. Αυτό από μόνο του μπορεί και να ακούγεται καλό, καθώς ο ειδικός είναι και γνώστης. Αυτό, όμως, έχει και τον αντίλογο: γνώστης δεν μπορεί να είναι κάποιος που κρίνει μεμονωμένα ούτε οι πολλοί ειδικοί μπορούν να βγάλουν συμπέρασμα γιατί πολύ απλά ο κάθε κλάδος έχει και την άλλη πλευρά, το αρνητικό πρόσημο της όλης επιλεκτικής διαδικασίας. Κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι τον τομέα του τον ξέρει καλά, αν δεν λάβει υπόψιν του και άλλες παραμέτρους.

Η γενική και εγκυκλοπαιδική γνώση βοηθά στο να βγαίνουν με μεγαλύτερη σιγουριά τα τάδε ή δείνα αποτελέσματα. Βοηθά τις όποιες ειδικότητες να ανταλλάσσουν γνωστικές εμπειρίες, να συζητούν για αυτές και όχι ο καθένας ή η καθεμιά να περιχαρακώνεται από τον τομέα εξειδίκευσης και μόνο. Με τον τρόπο αυτό, αποκλείεται και το όποιο συμβούλιο σοφών. Οι κοινωνίες που ζούμε όμως, κάτι γύρω από αυτό αξιώνουν. Και με τον τρόπο αυτό αποκλείονται οι άνθρωποι με πολλά προσόντα και ικανότητες.

Απόρροια όλων αυτών, οι κοινωνίες της αποσπασματικότητας και του μερικού που αποφέρει περιορισμένο πεδίο πνευματικής καλλιέργειας. Και χωρίς αυτήν, οι πολίτες εξακολουθούν να εντρυφούν στην ημι-μόρφωση με ό,τι αυτή συνεπάγεται για την κοινωνική εξέλιξη και τις συνιστώσες της. Με λίγα λόγια, εγώ είμαι αυτό και εσύ εκείνο. Ποτέ εμείς και ποτέ η κοινωνία υπόθεση όλων, παρά μόνο των ειδικών.