Του Φίλιππου Ζάχαρη

Το πρόβλημα με τις σημερινές κοινωνίες δεν είναι τόσο το ότι πορεύονται με δυσκολία προς τον τεχνητό εκσυγχρονισμό τους, αλλά το ότι αυτός ακριβώς ο εκσυγχρονισμός δεν σημαίνει ότι με κάποιον τρόπο αλλάζουν τα δεδομένα με την όποια επαναφορά εννοιών όπως αλληλεγγύης και συναδέλφωσης, αλλά το ότι αυτές ακριβώς οι αξίες χάνονται στα βάθη μιας επίπλαστης επικοινωνίας περισσότερο βουβής παρά ενεργούς.

Όλα αυτά γίνονται ακριβώς την ίδια στιγμή που πλέον όλοι καταγγέλλουν και στιγματίζουν την επικρατούσα κατάσταση, ενώ στην καθημερινότητά τους αυτής της μορφής η επικοινωνία εργαλειοποιεί ρητώς τις ανθρώπινες σχέσεις.

Βρισκόμαστε λοιπόν, ενώπιον μιας παράδοξης κατάστασης, με μία γενικότερη συζήτηση και παραδοχή της κοινωνικής παρακμής, με παράλληλη, όμως, αποδοχή της ασύδοτης εφαρμογής ενός ατέρμονου ανταγωνισμού στην υστερική κατανάλωση προϊόντων, με μόνο και προφανή στόχο την ικανοποίηση ενός και μόνο πράγματος, να έχει κανείς ανά πάσα στιγμή διαθέσιμο ό,τι του γεμίζει το χρόνο, χωρίς να μπαίνει στην διαδικασία να ψάξει ενεργοποιώντας τις δικές του δυνάμεις.

Τρόπον τινά γινόμαστε δούλοι της εύκολης πρόσβασης σε ευαίσθητες πληροφορίες στο όνομα μιας εσπευσμένης γνώσης χωρίς πολύ κόπο και με βασικό βοηθό τα μέσα επικοινωνίας. Είμαστε τα θύματα και η τεχνολογία ο θύτης. Μπορεί, όμως, άραγε, ένας υπολογιστής και μία βάση δεδομένων να αποδείξουν την ορθότητα της γνώσης; Μπορεί το διαδίκτυο να παράσχει μια επαρκή γνώση για τα πράγματα καθαυτά, χωρίς να ακονίσει κανείς το μυαλό του, χωρίς να διαβάσει βιβλία, χωρίς να επισκεφθεί βιβλιοθήκες και να παρακολουθήσει επιμορφωτικές ημερίδες και σεμινάρια; Μπορεί κάποιος άραγε, να προχωρήσει την σκέψη του απλά και μόνο καθήμενος μπροστά σε έναν υπολογιστή ή ένα smartphone;

Οι παλαιοί φιλόσοφοι έλεγαν πως ο ρόλος του στοχαστή είναι να εισάγει τους ανθρώπους στον κόσμο που επέρχεται, να προειδοποιήσουν για αυτόν και να δώσουν όχι συμβουλές ούτε να υποδείξουν τρόπους, αλλά να τον περιγράψουν αυτό τον κόσμο και με τον τρόπο αυτό οι άνθρωποι να επιλέξουν πώς να πορευθούν. Η δεξαμενή της σκέψης μπορεί να προσφέρει ανά πάσα στιγμή σε όποιον την χρειάζονται όλα εκείνα τα εφόδια και εργαλεία που θα τον βοηθήσουν να καταλάβει σε ποιον κόσμο εισέρχεται και ποιον κόσμο εγκαταλείπει.

Η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει αλλά μερικώς, μέχρι ενός συγκεκριμένου σημείου. Από μια στιγμή και μετά όλα επαφίενται στην ανθρώπινη προσπάθεια, στην αναζήτηση εκείνων των γνωσιακών εργαλείων που θα συνεισφέρουν στην συνολική τοποθέτηση του όντος μέσω γίγνεσθαι. Δεν υπάρχει κάποιο θεωρητικό αξίωμα που να παραπέμπει σε οδηγίες για το τι χρειάζεται κάθε φορά ο κόσμος, δεν υπάρχει συνταγή με την οποία να προκύψει ένας κατάλογος επιλογών και δυνατοτήτων. Μπορεί η τεχνολογία να προσφέρει κάποια εργαλεία αλλά δεν απέχει πολύ από να εργαλειοποιήσει την ανθρώπινη αναζήτηση που κάποτε ήταν λαχτάρα για την Παιδεία και τη Γνώση.

Εκσυγχρονίζοντας την κοινωνία, ο άνθρωπος γίνεται δούλος της τεχνικής και αυτό δεν είναι πρωτόγνωρο, αφού για αυτή ακριβώς την εργαλειοποίηση και την μετατροπή των ανθρώπων σε εμπόρευμα είχαν αναφερθεί κάποτε τόσο ο Μαρξ, και η Σχολή της Φρανκφούρτης, όσο και οι θεωρητικοί του Αναρχισμού, τις εποχές που οι επαναστάσεις είχαν νόημα και το έδαφος είχε στρωθεί, καθώς οι άνθρωποι αξίωναν εδώ και τώρα δραστικές αλλαγές.

Οι εποχές εκείνες απέχουν παρασάγγας από τις τωρινές, όπου και τα κοινωνικά αιτήματα έχουν εξαλειφθεί και ο κόσμος εναποθέτει την μοίρα του στις κυβερνήσεις, χωρίς την παραμικρή παρέμβαση σε κοινωνικό επίπεδο που θα μπορούσαν να ξαναδώσουν ένα βήμα και να λειτουργήσουν ως εφαλτήριο για το νέο ξεκίνημα. Βέβαια οι άνθρωποι έχουν πάψει από καιρό να σκέφτονται, πόσο μάλλον σήμερα που ο χρόνος σημαίνει χρήμα και η περισυλλογή περίπου αχρηστία.     

Δεν υπάρχει, όμως, κανένας εκσυγχρονισμός της σκέψης ούτε η παραμικρή υπόνοια για επιθυμία ενός διαφορετικού αιτήματος αναφορικά με τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Η τεχνική και η τεχνολογία κυβερνούν τα πάντα, κάνοντας τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι χωρίς αυτές δεν μπορούν να λειτουργήσουν και πως η πόρευση προς την εξέλιξή της είναι αναπόφευκτη και μοιραία.   

Τουναντίον, εκσυγχρονισμός και νεωτερισμός σημαίνει αποκλειστικά και μόνο αποθέωση της τεχνολογίας και της τεχνικής. Χωρίς την σκέψη, όμως και με γνώμονα την εργαλειοποίηση των πάντων. Χωρίς την παραμικρή κριτική και διαπίστωση ότι αυτό που ζούμε είναι παρακμή χωρίς όρια, κάτι που αξιώνει κατανάλωση σκέψης και όχι υλικών αγαθών.