Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Η δημοσιογραφία αντιμετωπίζει διεθνώς πολλά προβλήματα. Η άσκηση του επαγγέλματος παρεμποδίζεται σε πολλά κράτη και οι διώξεις κατά δημοσιογράφων πολλαπλασιάζονται. Στην Ευρώπη, η εικόνα είναι καλύτερη. Το αντίθετο συμβαίνει στην Ρωσία και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Η νέα κατάταξη της ελευθερίας του Τύπου που δημοσιεύθηκε από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (RSF) την Τετάρτη 3 τρεχ., Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, αποσαφηνίζει την επικρατούσα κατάσταση.  

Εξελίξεις, όπως η σχεδόν πλήρης καταστολή της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας στη Ρωσία ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία, οι μαζικές συλλήψεις εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης στην Τουρκία και η περαιτέρω αύξηση της επιθετικότητας κατά δημοσιογράφων στο περιθώριο διαδηλώσεων στη Γερμανία, δημιούργησαν μια τεταμένη κατάσταση και πολλές χώρες υποχώρησαν στη γενική κατάταξη.

Οι ενίοτε σημαντικές πτώσεις και οι ταυτόχρονες αυξήσεις πολλών άλλων χωρών δείχνουν πόσο ευμετάβλητη είναι η παγκόσμια κατάσταση σε μια εποχή κρίσεων και παραπληροφόρησης.

Ας δούμε πώς αποτυπώνεται η νέα κατάταξη της ελευθεροτυπίας από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα.

Η κατάσταση στην Ευρώπη

Η Ευρώπη, όπως αναφέρει η οργάνωση, παραμένει η περιοχή του κόσμου όπου οι δημοσιογράφοι είναι πιο ελεύθεροι να κάνουν ρεπορτάζ -είναι η μόνη περιοχή όπου εκπροσωπούνται κράτη με "καλή κατάσταση" για την ελευθερία του Τύπου. Επιπλέον, η πλειονότητα των κρατών μελών της ΕΕ έχει βελτιώσει την κατάταξή της, ιδίως στα ανατολικά της ΕΕ. Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρές διαφορές.

Η Ολλανδία (6) ανέβηκε 22 θέσεις και επανήλθε στην παγκόσμια πρώτη δεκάδα, αφού η δολοφονία ενός αστυνομικού συντάκτη είχε τεράστιο αρνητικό αντίκτυπο στην κατάταξή της πέρυσι.

Η ταχεία διερεύνηση της υπόθεσης, καθώς και η γενική μείωση των βίαιων ενεργειών κατά επαγγελματιών του Τύπου μετά το 2021, έτος στο οποίο κυριάρχησε η πανδημία, είχαν επίσης θετικό αντίκτυπο. Η κατάσταση της ασφάλειας στην Ιταλία (41, +17) ηρέμησε επίσης σημαντικά κατά το τρίτο έτος της πανδημίας.

Ωστόσο, η ανάληψη καθηκόντων από την ακροδεξιά πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, αναφέρουν οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα, προκαλεί νέα αβεβαιότητα. Η ίδια και ορισμένα μέλη του υπουργικού της συμβουλίου μήνυσαν πρόσφατα δημοσιογράφους των μέσων ενημέρωσης.

Η μαφία εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική απειλή, επισημαίνουν οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο (26, -2), ο ιδρυτής του Wikileaks Τζούλιαν Ασάνζ εξακολουθεί να βρίσκεται στη φυλακή αναμένοντας την απόφαση στη διαδικασία έκδοσής του.

Αβεβαιότητα προκαλεί ο σχεδιαζόμενος νέος νόμος περί εθνικής ασφάλειας που δεν προβλέπει εξαιρέσεις υπέρ των δημοσιογράφων.

Η άνοδος της Ουγγαρίας (72) κατά 13 θέσεις οφείλεται εν μέρει σε μετατοπίσεις σε άλλες κατατάξεις, αλλά μπορεί επίσης να δικαιολογηθεί. Πιθανώς και λόγω της οικονομικής κατάστασης και της πίεσης από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, η κυβέρνηση Όρμπαν δεν συνέχισε προς το παρόν να αντιμάχεται την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης το 2022.

Η κατάταξη της Πολωνίας στην 57η θέση (+9) δεν πρέπει να κρύβει το γεγονός ότι χρειάζονται βελτιώσεις, ιδίως σε νομικό και ρυθμιστικό επίπεδο.

Η κατάσταση στη Βουλγαρία (71, +20) έχει επίσης βελτιωθεί. Παρόλο που κανένα από τα μέτρα που πρότεινε η RSF για την προώθηση της ελευθερίας του Τύπου δεν εφαρμόστηκε εκεί πέρυσι, δεν υπήρξαν ούτε σημαντικές παραβιάσεις. Υπήρξαν επίσης, θετικές εξελίξεις στο Μαυροβούνιο (39, +24), κυρίως η αθώωση ενός ερευνητή δημοσιογράφου μετά από επτάχρονο δικαστικό εφιάλτη.

Λιγότερη βία, ένας νέος μηχανισμός προστασίας και πρόοδος στο νομικό πλαίσιο ενίσχυσαν επίσης την ελευθερία του Τύπου στη Σλοβακία (17, +10).

H κατάσταση στην Ελλάδα

Η Ελλάδα (107, +1) είναι η χώρα με τις χειρότερες επιδόσεις στη σύγκριση σε ολόκληρη την ΕΕ, όπως και το προηγούμενο έτος.

Πέρυσι, αποκαλύφθηκε ότι τουλάχιστον 13 επαγγελματίες του Τύπου στη χώρα παρακολουθούνταν με το κατασκοπευτικό λογισμικό Predator καθώς και συμβατικά από τις μυστικές υπηρεσίες.

Υπήρξαν επίσης περιπτώσεις καταχρηστικών καταγγελιών, αστυνομικής βίας και εξτρεμιστικής βίας. Η δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ τον Απρίλιο του 2021 δεν έχει ακόμη εξιχνιαστεί.

Η Τουρκία (165) έχει πέσει 16 θέσεις. Λίγο πριν από τις εκλογές της 14ης Μαΐου, οι οποίες θα μπορούσαν να επισφραγίσουν το τέλος της 20ετούς διακυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο πρόεδρος έσφιξε για άλλη μια φορά τα λουριά στον Τύπο.

Νέες κατηγορίες, μαζικές συλλήψεις και ο "νόμος περί παραπληροφόρησης" είναι μερικά μόνο παραδείγματα. Ακόμη και μετά τον ισχυρό σεισμό στις αρχές Φεβρουαρίου, το καθεστώς προσπάθησε να ελέγξει την κάλυψη της καταστροφής και την αντίδραση των αρχών.

Ανατολική Ευρώπη & Κεντρική Ασία

Όπως ήταν αναμενόμενο, η θέση της Ρωσίας (164, -9) στην κατάταξη επιδεινώθηκε. Από την έναρξη του ρωσικού επιθετικού πολέμου κατά της Ουκρανίας, σχεδόν όλα τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης έχουν απαγορευτεί, μπλοκαριστεί και χαρακτηριστεί ως οι ξένοι πράκτορες.

Οι επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης έως και 15 ετών για τη διάδοση υποτιθέμενων ψευδών ειδήσεων σχετικά με τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις.

Περίπου χίλιοι εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης έχουν εγκαταλείψει τη χώρα.

Αντίθετα, η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ουκρανία έχει βελτιωθεί (79, +27). Αυτό οφείλεται κυρίως στην οικονομική σταθεροποίηση των περισσότερων μέσων ενημέρωσης. Επιπλέον, η επιρροή των ολιγαρχών στη δημοσιογραφία έχει απωθηθεί. Στην κατηγορία της ασφάλειας, ωστόσο, η Ουκρανία κατατάσσεται στην προτελευταία θέση παγκοσμίως. Αυτό οφείλεται στα ρωσικά εγκλήματα πολέμου κατά των εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης στην Ουκρανία, επισημαίνουν οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα.

Σχεδόν όλες οι χώρες της Κεντρικής Ασίας υποχωρούν στην κατάταξη. Το Ουζμπεκιστάν (137, -4) επιδεινώθηκε λόγω της έλλειψης μεταρρυθμίσεων στον τομέα των μέσων ενημέρωσης και της καταστολής της ενημέρωσης για τις διαδηλώσεις στην αυτόνομη δημοκρατία του Καρακαλπακιστάν.

Το Καζακστάν (134, -12) έπεσε κατακόρυφα λόγω των αιματηρών διαδηλώσεων του Ιανουαρίου του 2022 και ενός αμείωτου κύματος βίας κατά των δημοσιογράφων. Η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στο αυστηρά αυταρχικό Τατζικιστάν (153, -1) δεν χαρακτηρίζεται πλέον ως "δύσκολη" αλλά ως "πολύ σοβαρή". Η δραματική πτώση του Κιργιστάν (122, -50) είναι αξιοσημείωτη. Η χώρα θεωρούνταν επί μακρόν δημοκρατική εξαίρεση στην περιοχή με ένα συγκριτικά ποικίλο τοπίο στον Τύπο.

Το Τουρκμενιστάν (176, +1), τέλος, βρίσκεται παραδοσιακά στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης.