Του Φίλιππου Ζάχαρη

H καταναγκαστική εργασία που σχετίζεται και με την παιδική εργασία, την δια της βίας εργασία, αλλά και άλλες μορφές που υποδεικνύουν ρητό εξαναγκασμό, αποτελεί ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα που λαμβάνει χώρα όχι μόνο στις χώρες του τρίτου κόσμου, όπου οι περιπτώσεις είναι αναρίθμητες, αλλά και στην ίδια την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και φυσικά την Ρωσία, την Κίνα και την Βόρειο Κορέα, εκεί που τα καθεστώτα δεν είναι μόνο αυταρχικά, αλλά οι περιπτώσεις εξαναγκαστικής εργασίας καλύπτονται από ένα τεράστιο πέπλο σιωπής.

Ανομολόγητη βία, ξυλοδαρμοί, παιδική εργασία, εργασία χωρίς αμοιβή και άλλες επαίσχυντες μορφές εργασιακού Μεσαίωνα λαμβάνουν χώρα ιδιαίτερα στην Αφρική, την Νοτιοανατολική Ασία και στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ.

Να σημειωθεί εδώ ως παράδειγμα η Κίνα, που ο ΟΗΕ την εγκάλεσε πριν από λίγες εβδομάδες για καταναγκαστική εργασία στην επαρχία Σιντζιάνγκ. Στην περιοχή κατοικούν ένα εκατομμύριο Ουιγούροι και μέλη άλλων μουσουλμανικών εθνοτικών ομάδων.

Σύμφωνα με την έκθεση ενός ανεξάρτητου ειδικού του ΟΗΕ για την Κίνα, οι εθνικές μειονότητες στην περιφέρεια Σιντζιάνγκ υπόκεινται σε καταναγκαστική εργασία ιδίως στη γεωργία και στη μεταποιητική βιομηχανία.

Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί η καταγγελία και προσφυγή υπηκόων της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, που στρατολογήθηκαν και οδηγήθηκαν στο Αζερμπαϊτζάν ως αλλοδαποί οικοδόμοι για μια κατασκευαστική εταιρεία. Διέμεναν στο Αζερμπαϊτζάν για περιόδους έξι μηνών ή και περισσότερο.

Οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν, μεταξύ άλλων, ότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είχαν πέσει θύματα καταναγκαστικής εργασίας και εμπορίας ανθρώπων, είχαν εργαστεί χωρίς συμβάσεις και άδειες εργασίας, είχαν αφαιρεθεί τα έγγραφά τους και περιοριζόταν η ελευθερία κινήσεών τους από τον εργοδότη τους και ότι δεν είχαν πληρωθεί τους μισθούς τους από τον Μάιο του 2009 και μέχρι την αποχώρησή τους από το Αζερμπαϊτζάν.

Στον εργασιακό εξαναγκασμό συμπεριλαμβάνονται και η εκβιαστική παροχή σεξουαλικών υπηρεσιών, ο εκφοβισμός και η εμπορία ανθρώπων μέχρι το τραγικό φαινόμενο της παιδικής εργασίας που έχει λάβει τραγικές διαστάσεις στην τρίτο κόσμο αλλά που πολλές φορές κάνει την εμφάνισή της και στις υποτιθέμενα πολιτισμένες χώρες.

Σε ότι αφορά την εμπορία ανθρώπων, αυτή υφίσταται όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται ως προϊόντα που αγοράζονται και πωλούνται και τίθενται σε καταναγκαστική εργασία, συχνά με μικρή ή καθόλου αμοιβή, συνήθως στη βιομηχανία του σεξ αλλά και αλλού, υπόκεινται σε στενή παρακολούθηση και οι κινήσεις τους συχνά περιορίζονται. Περιλαμβάνει επίσης, τη χρήση βίας και απειλών κατά των θυμάτων, τα οποία ζουν και εργάζονται κάτω από άσχημες συνθήκες.

Σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν, εκτιμάται ότι 27,6 εκατομμύρια άνθρωποι απασχολούνται σε καταναγκαστική εργασία, σε πολλούς κλάδους και σε όλες τις ηπείρους.

Ο αριθμός αυτός μπορεί να είναι και πολύ μεγαλύτερος λόγω του μεγάλου πέπλου σιωπής, αλλά και των εκβιασμών πάσης φύσεως που υφίστανται οι εργαζόμενοι.   

Στο πλαίσιο αυτό και με στόχο τον μερικό έστω έλεγχο της τραγικής αυτής κατάστασης, η Κομισιόν πρότεινε την απαγόρευση των προϊόντων καταναγκαστικής εργασίας στην αγορά της ΕΕ.

Η πρόταση καλύπτει όλα τα προϊόντα, και συγκεκριμένα εκείνα που παράγονται στην ΕΕ για εγχώρια κατανάλωση και εξαγωγές, καθώς και τα εισαγόμενα εμπορεύματα, χωρίς να στοχεύει συγκεκριμένες εταιρείες ή κλάδους παραγωγής.

Το μεγαλύτερο μέρος της καταναγκαστικής εργασίας πραγματοποιείται στο πλαίσιο της ιδιωτικής οικονομίας, ενώ ένα ποσοστό επιβάλλεται από τα κράτη. Η πρόταση βασίζεται σε διεθνώς συμφωνηθέντες ορισμούς και πρότυπα, και υπογραμμίζει τη σημασία της στενής συνεργασίας με παγκόσμιους εταίρους.

Οι εθνικές αρχές θα έχουν τη δυνατότητα να αποσύρουν από την αγορά της ΕΕ προϊόντα καταναγκαστικής εργασίας, κατόπιν έρευνας. Οι τελωνειακές αρχές της ΕΕ θα εντοπίζουν και θα σταματούν τα προϊόντα καταναγκαστικής εργασίας στα σύνορα της ΕΕ.

Οι εθνικές αρχές των κρατών μελών θα εφαρμόσουν την απαγόρευση μέσω μιας ισχυρής προσέγγισης επιβολής βάσει κινδύνου.

Σε πρώτη φάση, θα αξιολογήσουν τους κινδύνους καταναγκαστικής εργασίας με βάση πολλές διαφορετικές πηγές πληροφοριών, οι οποίες από κοινού αναμένεται να διευκολύνουν τον προσδιορισμό των κινδύνων και να συμβάλουν στην επικέντρωση των προσπαθειών των αρχών.

Θα μπορούν να βασιστούν, μεταξύ άλλων, σε παρατηρήσεις από την κοινωνία των πολιτών, σε μια βάση δεδομένων για τους κινδύνους καταναγκαστικής εργασίας με έμφαση σε συγκεκριμένα προϊόντα και γεωγραφικές περιοχές, καθώς και στη δέουσα επιμέλεια που εφαρμόζουν οι εταιρείες.

Οι αρχές θα ξεκινήσουν έρευνες για προϊόντα τα οποία, σύμφωνα με βάσιμες υποψίες, έχουν παραχθεί με καταναγκαστική εργασία.

Θα μπορούν να ζητούν πληροφορίες από τις εταιρείες και να διενεργούν ελέγχους και επιθεωρήσεις, μεταξύ άλλων σε χώρες εκτός της ΕΕ.

Εάν οι εθνικές αρχές διαπιστώσουν την ύπαρξη καταναγκαστικής εργασίας, θα διατάξουν την απόσυρση των προϊόντων που έχουν ήδη διατεθεί στην αγορά, και θα απαγορεύσουν τη διάθεσή τους στην αγορά, καθώς και την εξαγωγή τους. Οι εταιρείες θα υποχρεούνται να απορρίψουν τα εμπορεύματα. Οι τελωνειακές αρχές των κρατών μελών θα είναι υπεύθυνες για την επιβολή στα σύνορα της ΕΕ.

Εάν οι εθνικές αρχές δεν μπορούν να συγκεντρώσουν όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που ζητούν, για παράδειγμα λόγω της έλλειψης συνεργασίας από εταιρεία ή από κρατική αρχή τρίτης χώρας, μπορούν να λάβουν την απόφασή τους με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία.

Οι αρμόδιες αρχές θα εφαρμόζουν τις αρχές της αξιολόγησης βάσει κινδύνου και της αναλογικότητας καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Στη βάση αυτή, η πρόταση λαμβάνει ιδίως υπόψη την κατάσταση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ). Χωρίς να εξαιρούνται, οι ΜΜΕ θα επωφεληθούν από τον ειδικό σχεδιασμό του μέτρου, με την έννοια ότι οι αρμόδιες αρχές θα εξετάζουν το μέγεθος και τους πόρους των σχετικών οικονομικών φορέων και την κλίμακα του κινδύνου καταναγκαστικής εργασίας πριν κινήσουν επίσημη έρευνα. Οι ΜΜΕ θα επωφεληθούν επίσης από τα εργαλεία στήριξης.

Η Επιτροπή θα εκδώσει επίσης κατευθυντήριες γραμμές εντός 18 μηνών από την έναρξη ισχύος του εν λόγω κανονισμού. Οι κατευθυντήριες γραμμές θα περιλαμβάνουν καθοδήγηση για τη δέουσα επιμέλεια ως προς την καταναγκαστική εργασία και πληροφορίες σχετικά με τους δείκτες κινδύνου της καταναγκαστικής εργασίας.

Η πρόταση αναμένεται να συζητηθεί και να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης προτού τεθεί σε ισχύ.

Θα τεθεί σε εφαρμογή 24 μήνες μετά την έναρξη ισχύος της.