Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Η διασπορά ψευδών ειδήσεων στην Υγεία αποτελεί το βασικό θέμα των τελευταίων δύο χρόνων, από τότε δηλαδή που εμφανίστηκε η πανδημία του κορωνοϊού και ειδικότερα από τότε που ξεκίνησε η συζήτηση για τα εμβόλια.

Οι ψευδείς ειδήσεις που ουσιαστικά είναι αδιασταύρωτες και μη επιστημονικά αποδεδειγμένες πληροφορίες για τα εμβόλια, έχουν δημιουργήσει σοβαρή αναστάτωση στους κόλπους της επιστημονικής κοινότητας, καθώς μεγάλα ποσοστά αντιεμβολιαστών στρέφονται κατά της ίδιας της επιστήμης, που στην συγκεκριμένη περίπτωση με τα εμβόλια προσπαθεί να δώσει λύση στο σοβαρό αυτό πρόβλημα.

Οι ψευδείς ειδήσεις, τα λεγόμενα fake news και ειδικά όταν αφορούν την Υγεία, τείνουν να γίνουν μάστιγα ειδικά τα τελευταία χρόνια, επιφέροντας μεγάλα προβλήματα στα υγειονομικά συστήματα των χωρών. Στην Ελλάδα το πρόβλημα είναι ακόμη μεγαλύτερο, όπως παρατηρούμε.

Η παραπληροφόρηση στην Υγεία γίνεται συχνά με αόριστες και μη αποδείξιμες πληροφορίες για την αντιμετώπιση ασθενειών, για φάρμακα και παρενέργειες που δεν έχουν πραγματική βάση και συχνά με δημοσιεύματα που παραπλανούν τους ασθενείς αλλά και γενικότερα τον κόσμο.

Βέβαια, σε αυτό το σημείο θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι δεν θα πρέπει να φτάσουμε στο σημείο να θεωρείται παραπλανητική είδηση ή fake news η κάθε άποψη που αντιτίθεται στην επίσημη κυβερνητική άποψη ή σχεδιασμό για την Υγεία, κάτι που χρησιμοποιούν πολλές κυβερνήσεις ως επιχείρημα.

Αυτό που πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία ως εκ τούτου, είναι η θέσπιση μιας και μοναδικής κρατικής αλήθειας και η δίωξη κάθε αντίθετης άποψης, μια πρακτική που εύκολα μπορεί να εκπέσει σε λογοκρισία.

Εξάλλου, η επιστήμη (όπως η ιατρική) προχωρά μέσα από την πολυφωνία, τις επιστημονικές διχογνωμίες, την διαλεκτική σύνθεση της θέσης και της αντίθεσης.

Επί αυτού, είναι χαρακτηριστικές οι παρατηρήσεις που εξέφρασε πριν λίγες ημέρες, η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων, η οποία δημοσιοποίησε παρατηρήσεις αναφορικά με τις δρομολογούμενες αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα, εκφράζοντας σαφείς ενστάσεις επί συγκεκριμένων διατάξεων, όπως, για παράδειγμα, αυτής που αναφέρεται στο αδίκημα της διασποράς ψευδών ειδήσεων.

Η ιστορική εμπειρία, όπως επισημάνθηκε, κατέδειξε ότι επιστημονικές απόψεις που θεωρούνταν στην εποχή τους αιρετικές, επιβεβαιώθηκαν με το πέρασμα των χρόνων, ενώ αντίθετα κατέπεσαν αξιώματα και αρχές που ίσχυαν για αιώνες ως δόγματα και ακλόνητες αλήθειες.

Ακόμα και σκοταδιστικές θέσεις με τις οποίες βρίσκεται σήμερα η κοινωνία αντιμέτωπη, δεν εξαλείφονται με ποινική καταστολή, αλλά με την επιστήμη, τον ορθολογισμό, την παιδεία.

Όμως, πάραυτα, δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι η παραπληροφόρηση και οι ψευδείς ειδήσεις ειδικά στην Υγεία έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην διαχείριση των ασθενειών και πάνω απ' όλα στα συστήματα Υγείας.

Το πρόβλημα με τα fake news, όπως προανέφερα, διογκώθηκε το τελευταίο χρονικό διάστημα με τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού.

Αυτό οδήγησε στην σύνταξη μελέτης για τις συνθήκες διασποράς ψευδών ειδήσεων για τους εμβολιασμούς, από ομάδα ειδικών του Ευρωπαϊκού Κέντρου Λοιμώξεων (ECDC).

Το σχετικό κείμενο δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι και έχει αναφορές στο πλαίσιο δημιουργίας και διασποράς της παραπληροφόρησης.

Παρατηρείται παραπληροφόρηση, που συνδέει τα εμβόλια με βλάβες στην υγεία ή άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες.

Η παραπληροφόρηση σχετικά με τα εμβόλια δεν είναι νέο φαινόμενο, αλλά έχει γίνει πιο εμφανές λόγω της ανόδου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και, πιο πρόσφατα, λόγω της εμφάνισης της πανδημίας COVID-19.

Η πανδημία έχει προσφέρει έδαφος εύκολης διασποράς της παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο, δείχνοντας πόσο γρήγορα μπορούν να εμφανιστούν νέα αφηγήματα. Η εστίασή τους στον εμβολιασμό είναι επικίνδυνη: μειώνουν την εμπιστοσύνη στα εμβόλια και οδηγούν σε διστακτικότητα στη λήψη τους.

Στην μελέτη αναλύθηκαν 1,8 εκατομμύριο δημοσιεύσεων στο Twitter που σχετίζονταν με τον εμβολιασμό μεταξύ του 2014 και του 2017. Χρησιμοποιώντας ειδικά ψηφιακά εργαλεία, αναγνώρισαν πως έως και το 22% των δημοσιεύσεων ήταν κατά των εμβολιασμών.

Το Facebook και το YouTube είναι προς το παρόν οι πλατφόρμες με τον μεγαλύτερο αριθμό ενεργών χρηστών. Μελέτη του 2019 έδειξε πως, μεταξύ του 2015 και του 2018, το πρόβλημα της παραπληροφόρησης (όχι για τον εμβολιασμό) μειώθηκε στο Facebook, έπειτα από αλλαγές στους αλγόριθμους και στις πολιτικές του ιστότοπου. Συνέχισε, όμως, να αυξάνεται στο Twitter.

Η Κομισιόν ζήτησε από τις ενημερωτικές πλατφόρμες αλλά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να συμπεριλάβουν στις μηνιαίες εκθέσεις παρακολούθησης ένα συγκεκριμένο τμήμα που θα εντοπίζει τα λεγόμενα fake news, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην  καταπολέμηση της παραπληροφόρησης σχετικά με τα εμβόλια κατά της COVID-19. Οι υπογράφοντες απάντησαν αμέσως, αναφέροντας τις ενέργειές τους σε σχετικές εκθέσεις.

Το Facebook στις 3 Δεκεμβρίου 2020 ανακοίνωσε ότι θα αφαιρεί ψευδείς ισχυρισμούς σχετικά με τα εμβόλια κατά της COVID-19 που έχουν απορριφθεί και απομυθοποιηθεί από ειδικούς στον τομέα της υγείας.

Το YouTube αφαιρεί περιεχόμενο με ψευδείς ισχυρισμούς σχετικά με το εμβόλιο COVID-19, όπως, για παράδειγμα, ότι το εμβόλιο COVID-19 θα σκοτώσει ανθρώπους.

Η TikTok ανακοίνωσε το λεγόμενο Project Halo, μια πρωτοβουλία του ΟΗΕ προκειμένου να συμμετάσχουν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο στην  διεθνή προσπάθεια για την εξεύρεση ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων κατά του κορωνοιού.

Το Twitter συνεργάστηκε επίσης με κυβερνήσεις, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και εμπειρογνώμονες από ιδρύματα υγείας και έρευνας σε ολόκληρη την ΕΕ για την προετοιμασία για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης για τα εμβόλια κατά της COVID-19.

Την αντικατάσταση του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα αναφορικά με τη διασπορά ψευδών ειδήσεων προβλέπει το σχεδίου νόμου «Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας» που τέθηκε σε διαβούλευση τον Σεπτέμβριο.

Άρθρο 191 Διασπορά ψευδών ειδήσεων

Όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις που είναι ικανές να προκαλέσουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην εθνική οικονομία, στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή στη δημόσια υγεία τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή.

Εάν η πράξη τελέστηκε επανειλημμένα μέσω του τύπου ή μέσω διαδικτύου, ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή. Με την ίδια ποινή τιμωρείται και ο πραγματικός ιδιοκτήτης ή εκδότης του μέσου με το οποίο τελέστηκαν οι πράξεις των προηγούμενων εδαφίων.

Να σημειωθεί ότι ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών εφιστά την προσοχή του κοινού στα fake news που διακινούνται στο διαδίκτυο με ανυπόστατες και επικίνδυνες πληροφορίες για την πανδημία.

Συνοψίζοντας πρέπει να πούμε πως η Υγεία είναι ένας πολύ ευαίσθητος τομέας που δεν πρέπει σε καμία να γίνεται αντικείμενο σφοδρών αντιπαραθέσεων αλλά πάνω απ΄όλα αφορμή για την διασπορά ψευδών και παραπλανητικών ειδήσεων.

Οι επιπτώσεις είναι τεράστιες στα υγειονομικά συστήματα των χωρών αλλά και στην αντιμετώπιση των ίδιων των ασθενειών.