Ανταλλαγές πρακτόρων & αντιφρονούντων  

Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Όταν σκεπτόμαστε μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο τις ανταλλαγές πρακτόρων και πληροφοριοδοτών, μας έρχεται συνήθως στο μυαλό η εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Όμως από τότε έχουν γίνει εξίσου θεαματικές ανταλλαγές.

Από το πρώην ανατολικό μπλοκ παραδόθηκαν αντιφρονούντες και αντικαθεστωτικοί αλλά και δυτικοί πράκτορες, ενώ από το δυτικό μπλοκ αποκλειστικά μόνο πράκτορες ή πληροφοριοδότες, καθώς τα καθεστώτα της Δύσης παρά τις όποιες παθογένειες δεν είχαν ούτε ευθεία λογοκρισία, ούτε απαγόρευση αντίθετης γνώμης και φυλάκισης για αυτό. Σε αντίθεση με το πρώην ανατολικό μπλοκ και σήμερα τη Ρωσία.

Οι ανταλλαγές πρακτόρων και πληροφοριοδοτών έλαβαν χώρα σε πολλές περιπτώσεις από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και μετά.

Η πρώτη μεγάλη ανταλλαγή πρακτόρων μεταξύ Δύσης και Ανατολής πραγματοποιήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1962 στη γέφυρα Γκλιένικε μεταξύ Δυτικού Βερολίνου και Πότσνταμ.

Ο Γκάρι Πάουερς, ένας Αμερικανός πιλότος, ήθελε να περάσει τα σύνορα. Καταρρίφθηκε πάνω από τη Σοβιετική Ένωση το 1960 και κατάφερε να σωθεί με αλεξίπτωτο. Καταδικάστηκε σε δεκαετή φυλάκιση.

Σε αντάλλαγμα, ο κορυφαίος Σοβιετικός κατάσκοπος Ρούντολφ Άμπελ, ο οποίος είχε συλληφθεί στις ΗΠΑ, επιτράπηκε  να διασχίσει τη γέφυρα.

Περισσότερες από δύο δεκαετίες αργότερα, πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη ανταλλαγή πρακτόρων στον Ψυχρό Πόλεμο: στις 11 Ιουνίου 1985, 25 κατάσκοποι της CIA που είχαν αποκαλυφθεί στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ) μεταφέρθηκαν στο Δυτικό Βερολίνο.

Σε αντάλλαγμα, οι δυτικοί παρέδωσαν τέσσερις ανατολικούς πράκτορες. Κατά τη διάρκεια της τρίτης και τελευταίας ανταλλαγής πρακτόρων στη γέφυρα Γκλιενίκε στις 11 Φεβρουαρίου 1986, τέσσερα άτομα που ήταν φυλακισμένα στη Δύση και πέντε στην Ανατολή διέσχισαν τα σύνορα του ποταμού, μεταξύ των οποίων και ο σοβιετικός ακτιβιστής για τα πολιτικά δικαιώματα Νάθαν Σαράνσκι, για την απελευθέρωση του οποίου είχαν πιέσει οι ΗΠΑ.

Ο κατάσκοπος της ΛΔΓ Günter Guillaume επέστρεψε στην Ανατολή τον Οκτώβριο του 1981 στο πλαίσιο μιας ανταλλαγής πρακτόρων. Η αποκάλυψη και η σύλληψή του στα τέλη Απριλίου 1974 οδήγησε στην παραίτηση του ομοσπονδιακού καγκελάριου Βίλι Μπραντ λίγες εβδομάδες αργότερα.

Ο Guillaume, ο οποίος ήταν προσωπικός σύμβουλος του Μπραντ από το 1972 έως το 1974, εξέτισε λιγότερο από το ήμισυ της ποινής φυλάκισης 13 ετών που του επιβλήθηκε το 1975. Στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, η παράδοση στις αρχές Οκτωβρίου 1981 χαρακτηρίστηκε ως η "μεγαλύτερη επιχείρηση ανταλλαγής" μεταξύ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και της ΛΔΓ.

Στις αρχές Οκτωβρίου του 1997, ο βαριά άρρωστος ιδρυτής της Χαμάς Σεΐχης Αχμέντ Γιασίν, ο οποίος είχε αφεθεί ελεύθερος από το Ισραήλ, επέστρεψε στη Γάζα. Ωστόσο, το Ισραήλ συμφώνησε στην πτήση αυτή μόνο επειδή η Ιορδανία απελευθέρωσε  δύο πράκτορες της Μοσάντ. Σε αντάλλαγμα για τους πράκτορες, απελευθερώθηκαν άλλοι 22 Παλαιστίνιοι κρατούμενοι.

Η μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων των τελευταίων δύο δεκαετιών στη μέχρι τότε σύγκρουση στη Μέση Ανατολή ολοκληρώνεται με επιτυχία υπό γερμανική διαμεσολάβηση στα τέλη Ιανουαρίου 2004. Στο αεροδρόμιο της Κολωνίας-Βόννης, ισραηλινοί απεσταλμένοι παραλαμβάνουν τον απαχθέντα επιχειρηματία Elchanan Tennenboim και τα πτώματα τριών ισραηλινών στρατιωτών από την Χεζμπολάχ.

Σε αντάλλαγμα, ένα γερμανικό αεροσκάφος μεταφέρει στη Βηρυτό περίπου 30 Άραβες που απελευθερώθηκαν από το Ισραήλ, μεταξύ των οποίων οι αρχηγοί των ανταρτών Σεΐχης Αμπντέλ Καρίμ Ομπεΐντ και Μουσταφά Ντιρανί, καθώς και ο Γερμανός Στίβεν Σμύρεκ. Παράλληλα, το Ισραήλ απελευθέρωσε πάνω από 400 Παλαιστίνιους στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας και παρέδωσε τις σορούς περίπου 60 μαχητών της Χεζμπολάχ.

Λίγα χρόνια αργότερα, θεαματική ήταν και η υπόθεση του Γκιλάντ Σαλίτ, η οποία έληξε με την απελευθέρωσή του στις 18 Οκτωβρίου 2011. Μετά από περισσότερα από πέντε χρόνια διαπραγματεύσεων, το Ισραήλ και Χαμάς συμφώνησαν σε μια συνολική ανταλλαγή κρατουμένων. Ο Σάλιτ, ένας Ισραηλινός στρατιώτης που απήχθη τον Ιούνιο του 2006, αφέθηκε ελεύθερος - με αντάλλαγμα συνολικά 1027 Παλαιστίνιους κρατούμενους.

Ακόμη και μετά την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος, υπήρξαν θεαματικές ανταλλαγές κρατουμένων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας: στις 28 Ιουνίου 2010, Αμερικανοί ερευνητές αποκάλυψαν ένα δίκτυο πρακτόρων που φέρονταν να κατασκοπεύουν για λογαριασμό της Ρωσίας στις ΗΠΑ.

Λέγεται ότι στρατολογούσαν πληροφοριοδότες και συνέλεγαν πληροφορίες για τη Μόσχα από τη δεκαετία του 1990.

Στις 9 Ιουλίου, οι δέκα συλληφθέντες κατάσκοποι απελαύνονται στη Ρωσία, ενώ η Μόσχα απελευθερώνει τέσσερα άτομα σε αντάλλαγμα. Μέχρι σήμερα, αυτή θεωρείται η μεγαλύτερη ανταλλαγή πρακτόρων από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Στις 11 Νοεμβρίου 2010, τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης αποκάλυψαν ότι ο επικεφαλής του αμερικανικού τμήματος C της ρωσικής υπηρεσίας εξωτερικών πληροφοριών SWR, συνταγματάρχης Shcherbakov, φέρεται να πρόδωσε κατασκόπους. Περίπου έξι μήνες αργότερα, δικαστήριο της Μόσχας τον καταδίκασε ερήμην του σε 25 χρόνια φυλάκιση επειδή αποκάλυψε τα ονόματα δώδεκα Ρώσων κατασκόπων στους Αμερικανούς - μεταξύ των οποίων και της Άννα Τσάπμαν, η οποία χαρακτηρίστηκε ως αρχικατάσκοπος.

Τέλος, η υπόθεση της Μπρίτανι Γκρίνερ προκάλεσε επίσης σάλο στα μέσα ενημέρωσης: λίγο πριν από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Η Αμερικανίδα μπασκετμπολίστρια συνελήφθη για κατοχή ναρκωτικών κατά την άφιξή της στο αεροδρόμιο της Μόσχας τον Φεβρουάριο του 2022.

Οι τελωνειακές αρχές της Μόσχας βρήκαν καψύλλια ατμίσματος που περιείχαν έλαιο κάνναβης κατά τη διάρκεια ελέγχου των αποσκευών.

Ως αποτέλεσμα, η δύο φορές Ολυμπιονίκης φυλακίζεται για εννέα χρόνια.

Μετά από σχεδόν δέκα μήνες στη φυλακή και μήνες διαπραγματεύσεων μεταξύ Μόσχας και Ουάσινγκτον, η Γκρίνερ αποφυλακίζεται τον Δεκέμβριο του 2022 ως μέρος μιας ανταλλαγής με τον Ρώσο έμπορο όπλων Βίκτορ Μπρουτ, ο οποίος ήταν φυλακισμένος στις ΗΠΑ.

**Πηγή: Γερμανικό – Αυστριακό Πρακτορείο Ειδήσεων