«Αιγαιοπελαγίτες πρόσφυγες στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο»

Η οδύσσεια στη Μ. Ανατολή & στις χώρες της Β. Αφρικής

Ο συγγραφέας Ν. Μπράτσος μιλά στον «Δ»

«Αιγαιοπελαγίτες πρόσφυγες στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο» είναι ο τίτλος του βιβλίου του Ικαριώτη δημοσιογράφου Νάσου Μπράτσου, η παρουσίαση του οποίου θα πραγματοποιηθεί αύριο, στις 6:30 το απόγευμα, στην αίθουσα εκδηλώσεων του νέου αρχαιολογικό μουσείου Μυτιλήνης (Αγ. Εφταλιώτη 7).

Στο βιβλίο, ο Ν. Μπράτσος καταγράφει την οδύσσεια 30 χιλιάδων τουλάχιστον, Αιγαιοπελαγιτών, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία από τα αρχεία των νησιωτικών μας δήμων, που την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έφυγαν από τη χώρα μας με προορισμό τη Μέση Ανατολή και τις χώρες της Βόρειας Αφρικής.

Ο ίδιος ο συγγραφέας μιλώντας στο «Δ» για το πλαίσιο της πολυετούς ιστορικής έρευνας που πραγματοποίησε για τη συγγραφή του βιβλίου, σημειώνει ότι το βασικό ερέθισμα ήταν η ιστορία της δικής του οικογένειας, που ξενιτεύτηκε εξαιτίας των σοβαρότατων κινδύνων που αντιμετώπιζαν στο νησί.

«Οι λόγοι που εξανάγκαζαν τους νησιώτες συμπατριώτες μας να μεταναστεύουν στη Μέση Ανατολή, ήταν η πείνα και η έλλειψη τροφής, η επιθυμία για συμμετοχή στον πόλεμο κυρίως από τους άνδρες, καθώς και οι σκληρές διώξεις από την πλευρά των Γερμανών, ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση των Ιταλών από το Αιγαίο. Οι διώξεις αυτές στοχοποιούσαν κυρίως οικογένειες, μέλη των οποίων είχαν ήδη φύγει στη Μ. Ανατολή και πολεμούσαν στο πλευρό των συμμάχων.

Για τους Αιγαιοπελαγίτες, ο πιο κοντινός προορισμός ήταν η γειτονική Τουρκία και ειδικότερα το Τσεσμέ, όπου λειτουργούσε έως το 1942 προσφυγικός καταυλισμός Ελλήνων υπό την διαχείριση των Άγγλων.

Στον καταυλισμό οι συνθήκες δεν ήταν πολύ εύκολες και πολλοί συμπατριώτες μας, ανάμεσά τους και ο παππούς μου, πέθαναν από διάφορες γαστρεντερικές μολύνσεις από την κακή ποιότητα φαγητού. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι ήταν αρκετά ταλαιπωρημένοι ήδη από την πείνα και έτσι το κακό φαγητό προκαλούσε ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα στην υγεία τους. Μετά το '42 και αφού ο Ρόμελ έχασε τις μάχες της Βόρειας Αφρικής, οι Έλληνες πρόσφυγες μοιράστηκαν σε διάφορες χώρες.

Ένα μικρό τμήμα αυτών μετακινήθηκε στην Κύπρο, κάποιοι άλλοι στο Χαλέπι, όπου υπήρχε Κέντρο Φιλοξενίας, κάποιοι στο Λίβανο, στην Αιθιοπία, στο Βελγικό Κονγκό και στην Αίγυπτο.

Γενικά οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων που κατανεμήθηκαν στις χώρες, σύμφωνα με τις μαρτυρίες που έχουμε στη διάθεσή μας, ήταν ανεκτές, παρά τα προβλήματα που υπήρχαν.

Ίσως η καλύτερη φιλοξενία δόθηκε από την Αιθιοπία, όπου ο πρόεδρος της χώρας παραχώρησε στους Έλληνες τα σπίτια που έμεναν οι Ιταλοί πριν φύγουν από τη χώρα και μάλιστα τους ενθάρρυνε να εργαστούν στον τομέα που γνώριζαν όταν ζούσαν στην Ελλάδα. Φεύγοντας από την Αιθιοπία οι Έλληνες, πήραν μαζί τους δώρο από το κράτος, δύο σακιά με ρύζι και καφέ, που εμπορεύτηκαν το πρώτο δύσκολο διάστημα, για να αγοράσουν τα προς το ζην στην Ελλάδα.

Στις υπόλοιπες περιοχές οι Έλληνες φιλοξενήθηκαν είτε σε κέντρα φιλοξενίας, είτε σε ξενοδοχεία. Για το ζήτημα του φαγητού οι μαρτυρίες αναφέρουν, πως είτε τους έδιναν τρόφιμα για να μαγειρέψουν οι ίδιοι, είτε τους έδιναν ένα μικρό χρηματικό ποσό για να ψωνίσουν.

Οι άνδρες που έφυγαν με σκοπό να πολεμήσουν, κατατάχθηκαν στο στρατό της Μέσης Ανατολής και ορισμένοι εξ αυτών πήραν μέρος στη γνωστή μάχη του Ελ Αλαμέιν. Σημαντικότερη, όμως, στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι η συμμετοχή του Ελληνικού Ναυτικού, που ήταν παρών σε όλες τις θάλασσες και ελάχιστη η παρουσία της Αεροπορίας.

Το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, κατάγονται από τη Χίο, περίπου 14 χιλιάδες άτομα. Ακολουθεί η Σάμος με 12-13 χιλιάδες πρόσφυγες και η Ικαρία με 3 χιλιάδες πρόσφυγες. Οι μαρτυρίες που έχουμε στη διάθεσή μας για τη Λέσβο, είναι ότι έφυγαν πολύ λιγότεροι για τη Μέση Ανατολή. Ο λόγος είναι ότι η Λέσβος, γενικά στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο, αντιμετώπισε μικρότερο επισιτιστικό πρόβλημα λόγω της ελαιοκαλλιέργειας, σε σύγκριση με τα άλλα νησιά.

Οι μαρτυρίες για την πείνα στα νησιά μας, είναι ιδιαίτερα συγκλονιστικές, ενώ ο σημερινός δήμαρχος Φούρνων που έζησε αυτή την περίοδο, αν και σε μικρή ηλικία, ακόμη θυμάται πως μάζευαν τα θαλασσοπούλια και τα πάστωναν για να τα πουλήσουν στη γειτονική Σάμο.

Η έρευνα στο βιβλίο περιορίζεται στο Βόρειο Αιγαίο, Έλληνες πρόσφυγες, όμως, για τη Μέση Ανατολή έχουμε και από πολλές περιοχές της χώρας μας, όπως τη Θράκη, που πήγαιναν απευθείας στην Τουρκία και την Πελοπόννησο και την Αττική, που μετακινούνταν στην Κρήτη και από εκεί περνούσαν στη Βόρεια Αφρική».                      Μ.Χ.

Παναγιώτης Σκορδάς: Λεσβιακό Ημερολόγιο 2020

Γράμματα-Τέχνες-Πολιτισμός

Εκδόσεις «Μύθος»

Το νέο «Λεσβιακό Ημερολόγιο» για το 2020, μας έδωσε ιδιαίτερη χαρά, καθώς, για άλλη μια φορά, διαπιστώσαμε  την άκρως ενδιαφέρουσα ύλη του και την υψηλή αισθητική του, που απεικονίζεται στην πολυτελή, έγχρωμη έκδοσή του.

Έφτασε και φέτος στα χέρια των αναγνωστών χάρη στην άοκνη προσπάθεια του υπευθύνου και επιμελητή, άξιου φιλολόγου Παναγιώτη Σκορδά και των εκδόσεων «Μύθος».

Στην «Εισαγωγή», ο επιμελητής της έκδοσης αποκαλύπτει  το νήμα εκείνο που συνδέει την «Αρχαία Λέσβο» με την «Λεσβιακή Άνοιξη» και τη σημερινή πραγματικότητα του Νησιού, καθώς μπήκε στο μάτι του κυκλώνα και σηκώνει τεράστιο βάρος εξαιτίας της μαζικής άφιξης  προσφύγων και μεταναστών. Οι Ακρίτες, μας εξέπληξαν όχι μόνο για  την μοναδική ευαισθησία και προσφορά τους, αλλά και για το υψηλό τους φρόνημα. Πόσο, όμως, θα αντέξουν; Αναρωτιόμαστε. Ίσως το «Ημερολόγιο» να δίδει την απάντηση, καθώς είναι ένα δείγμα αυτής της αντοχής, αφού παρά τις αντιξοότητες, ο δημιουργός του αντέχει και συνεχίζει. Εδώ και δέκα συνεχόμενα χρόνια, τον παρακολουθούμε μέσα από τις σελίδες του «Ημερολογίου» να ανατρέχει στην ιστορία του νησιού,  στις ρίζες του πολιτισμού, στη λαογραφία, στον πλούτο των πνευματικών ανθρώπων που αφθονούν στο νησί και μας προσφέρει έναν πολύτιμο  θησαυρό γνώσεων! 

Το «Ημερολόγιο», καλύπτει, όπως πάντα, ένα μεγάλο φάσμα πνευματικών δραστηριοτήτων του νησιού. Και τούτο καθιστά βασανιστική και δύσκολη την επιλογή και παρουσίαση, καθώς το κάθε ένα από τα κείμενα που διαβάζουμε, είναι ξεχωριστό και ιδιαίτερα σημαντικό. Έξοχη η πρώτη εντύπωση, που μας προϊδεάζει για το τι θα ακολουθήσει, με το θαυμάσιο εξώφυλλο, ο πίνακας «Το χαμόγελο των ουρανών», της Καίτης Μεσσηνέζη. Και το ίδιο εξαιρετικό το οπισθόφυλλο, «Ο γυάλινος κόσμος», της Ανδρομάχης Βουγιούκα που έρχεται να το κλείσει.     

Αναφέρουμε ξανά την Καίτη Μεσσηνέζη, καθώς οι ωραίες ακουαρέλες, ελαιογραφίες και μικτές τεχνικές της, κοσμούν το «Ημερολόγιο», που με τόση αμεσότητα και σαφήνεια, παρουσιάζει η κριτικός και ιστορικός Τέχνης, Αθηνά Σχινά. Πανέμορφες, επίσης και οι απεικονίσεις των    «Βοτσαλωτών» δαπέδων με τα θαυμάσια σχόλια της Ελένης Σαραντίτη.

Σαράντα τρεις συνεργάτες καλύπτουν τις δεκαπέντε ενότητες του ημερολογίου. Πώς να μη σταθούμε στο κείμενο της Ανθούλας Δανιήλ που μας γνωρίζει τον Γιάννη Αλύτη - Βόμβα, «Έναν υπερρεαλιστή, που γεννήθηκε με τον υπερρεαλισμό μέσα του»! 

Όσο για το διήγημα του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη, θα προσθέταμε, ότι είναι πράγματι το «Καλύτερο δώρο», τόσο για μας, όσο και για το «Λεσβιακό Ημερολόγιο».  

Στο αφιέρωμα για τον πανεπιστημιακό και συνταγματολόγο, Σταύρο  Τσακυράκη, ανακαλύπτουμε, μέσα από την γραφή του Γιάννη Καλογήρου,  την τόσο ενδιαφέρουσα προσωπικότητα του καθηγητή.

Εξαιρετικά σχολιασμένη από τον Παναγιώτη Σκορδά η εργογραφία της ιδιαίτερα σημαντικής, Μυτιληνιάς λαογράφου, Μαρίας Αναγνωστοπούλου. 

Πάντα ξεχωριστή η γραφή του Στρατή Μολίνου, μας μιλά για την «Λέσβο» του Baudelaire, αλλά και για τον Αντώνη Πρωτοπάτση, τον πρωτεργάτη της «Λεσβιακής Άνοιξης», που το 1944 εξέδωσε μέρος μόνο μετάφρασής του, της συλλογής τού Γάλλου ποιητή, «Τα άνθη του κακού» και που τώρα πλέον εκδόθηκε ολόκληρη.

Ο Γιάννης Κωνσταντέλλης, μέσα από τα «σπαράγματα» του ποιητικού της λόγου, ζωντανεύει την ποιήτρια των ποιητών, την Δέκατη Μούσα κατά Πλάτωνα, τη ΣΑΠΦΩ. 

Ένα μικρό δείγμα του εξαιρετικού, «Λεσβιακού Ημερολογίου 2020», των εκδόσεων Mythos, προσπαθήσαμε να δώσουμε, με την βεβαιότητα ότι ο αναγνώστης θα ανακαλύψει όλο τον πλούτο που κρύβεται στη γραφή και την προσφορά όσων εργάστηκαν για την πραγματοποίηση της έκδοσης. 

Και βέβαια, για άλλη μια φορά θα συγχαρούμε τον Παναγιώτη Σκορδά, την καρδιά και την ψυχή, ενός έργου μοναδικού, που συνεχίζει τη μεγάλη  παράδοση, καταγράφοντας, κάθε χρόνο, τα θαυμαστά, πνευματικά  γεγονότα του Νησιού, τα οποία εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας, τις βιβλιοθήκες μας και καταχωρούνται στην ιστορία.

Μαρία Κοτοπούλη

Συγγραφέας, κριτικός