Στην εφηβεία, αλλάζουν πολλά πράγματα στο σώμα και στο μυαλό του παιδιού.  Αυτή η περίοδος μπορεί να είναι δύσκολη για τους νέους, αλλά και για τους γονείς.

Κρίσιμες καταστάσεις

Οι κυριότερες αλλαγές που σχετίζονται με την εφηβεία είναι η ωρίμανση των γεννητικών οργάνων, η γρήγορη ανάπτυξη (στις αρχές της εφηβείας, ένα αγόρι μπορεί να ψηλώσει ακόμη και 3 εκατοστά το μήνα!), η εμφάνιση τριχοφυΐας σε ορισμένες περιοχές του σώματος ...  Όλα αυτά οφείλονται στην αυξημένη έκκριση ορμονών.

Εκτός από αυτές τις σωματικές αλλαγές ,οι ψυχολογικές επιπτώσεις της εφηβείας είναι εξίσου σημαντικές, και μέσα σε λίγους μήνες, το παιδί και η οικογένειά του πρέπει να «συμφιλιωθoύν» με αυτές τις εξελίξεις.  Σε ορισμένες περιπτώσεις, προκύπτουν προβλήματα και η κακή αντιμετώπιση των εφήβων μπορεί να οδηγήσει σε κρίσιμες καταστάσεις...

Διατροφικές Διαταραχές
Ανορεξία, βουλιμία ή άλλες διατροφικές διαταραχές είναι δυστυχώς συχνές και μπορεί να δυσκολευτούμε να τις χειριστούμε.

Ανορεξία, για παράδειγμα, παθαίνουν κατά μέσο όρο εννιά κορίτσια για κάθε αγόρι και είναι συχνή μεταξύ 12 και 20 ετών. Οι έφηβοι παθαίνουν ανορεξία λόγω της εμμονής που έχουν να χάσουν βάρος και μειώνουν την ποσότητα της τροφής που καταναλώνουν οπότε φτάνουν σε επίπεδα υποθρεψίας. Μερικοί ασθενείς δεν αντιλαμβάνονται το σώμα τους όπως είναι, και αρνούνται την πραγματική τους εικόνα νομίζοντας ότι είναι δύσμορφοι και παχύσαρκοι. Όταν ο υποσιτισμός έχει χαρακτήρα απειλητικό για τη ζωή, απαιτείται νοσηλεία σε νοσοκομείο.

Βουλιμία είναι η υπερβολική κατανάλωση φαγητού στα κρυφά και χωρίς το άτομο να είναι πεινασμένο που  στη συνέχεια συνοδεύεται από εμετό.  Η διαταραχή αυτή οδηγεί σε μια γενική κόπωση, κράμπες, και τελικά βλάβη στον οισοφάγο, αλλά και τα δόντια, λόγω της οξύτητας του στομαχικού περιεχομένου.  Μπορεί ο ασθενής να έχει βουλιμικές φάσεις εναλλασσόμενες με ανορεξικές.

Αλκοόλ, καπνός και ναρκωτικά
Ποτό το βράδυ και κάπνισμα τσιγάρων, φαίνονται στα μάτια των εφήβων, απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διασκέδαση.  Ο κίνδυνος της υπερβολής και των καταχρήσεων ορισμένες φορές δεν είναι μακριά, αλλά το θέμα παραμένει δύσκολο να προσεγγιστεί από τους γονείς.

Η κατάσταση βγαίνει εκτός ελέγχου όταν ο έφηβος πίνει μέχρι να μεθύσει ή οδηγά, ενώ βρίσκεται σε κατάσταση μέθης.  Η χρήση εθιστικών ουσιών όπως χασίς, χάπια, LSD, κοκαΐνη ακόμη και ηρωίνη μπορεί να απομονώσει και να περιθωριοποιήσει το νέο.  Οι γονείς και οι συγγενείς δεν πρέπει να φοβούνται να προσεγγίσουν το θέμα των ναρκωτικών, να ενημερώνουν τη νεολαία και να ενθαρρύνουν τους νέους να ζητάν βοήθεια αν χρειαστεί.

Η κατάθλιψη και η αυτοκτονία
Στους νέους η κατάθλιψη μπορεί να εκδηλωθεί ως συμπεριφορά που δεν είναι πάντα εύκολο να εντοπιστεί από τους γονείς. Οι έφηβοι τείνουν να είναι πιο ανεξάρτητοι κι αρχίζουν να κάνουν τη δική τους ζωή, οπότε απομακρύνουν τους γονείς κι έτσι δεν έχουν την δυνατότητα να παρακολουθήσουν ανησυχητικές αλλαγές στην συμπεριφορά τους.  Σημάδια κατάθλιψης είναι η απόσυρση, η αδιαφορία για τους γύρω αλλά και για τον εαυτό τους, το βαθύ αίσθημα κακουχίας, η αλαλία, η αϋπνία, οι κοπάνες από το σχολείο, οι εκρήξεις με δάκρυα στα μάτια χωρίς εμφανή λόγο.

Η ακραία κατάληξη της κατάθλιψης μπορεί να είναι η αυτοκτονία. Οι έφηβοι έχουν πάρα πολλά που πρέπει να διαχειριστούν, σχολικές δυσκολίες, συναισθηματικές απογοητεύσεις, σύγκρουση με τους γονείς, αγωνία για το μέλλον και μερικές φορές νιώθουν την επιθυμία να σταματήσουν τα πάντα.

Σχιζοφρένεια
Η σχιζοφρένεια συχνά εμφανίζεται σε νεαρούς ενήλικες, στο τέλος της εφηβείας, όταν ο νέος τελειώνει τις σπουδές του και μελετά το επαγγελματικό του μέλλον. Η καθημερινή ζωή γίνεται δύσκολη για ένα σχιζοφρενικό άτομο, η σχέση του με τους άλλους, η λήψη αποφάσεων, ο έλεγχος των συναισθημάτων του.

Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας περιλαμβάνουν οπτικές και ακουστικές παραισθήσεις, φωνές στο κεφάλι, κρίσεις παράνοιας, θόλωση της συνείδησης, επιθετικότητα ή απόσυρση, ψυχοκινητικές διαταραχές.

Τα αίτια της σχιζοφρένειας είναι απροσδιόριστα. Σήμερα ξέρουμε ότι κάποιο ρόλο παίζει η κληρονομικότητα. Σημειώστε ότι η κατανάλωση χασίς θα μπορούσε να «επιταχύνει» την εμφάνιση της νόσου.

Συμβουλές για τους γονείς παιδιών που βρίσκονται στην εφηβεία
Συμπτώματα που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και σας προειδοποιούν:

- Ο έφηβος κλείνεται στον εαυτό του, δεν έχει φίλους, σταματά  τις εξόδους.

- Παρατηρείται  πτώση στην ακαδημαϊκή επίδοση και αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο.

- Παρουσιάζει χαμηλή αυτοεκτίμηση και προβλήματα συμπεριφοράς.

- Έχει βίαια ξεσπάσματα, κλαίει συνέχεια.

- Ξοδεύει χρήματα (ίσως σχετίζονται με την αγορά ουσιών).

- Συμβαίνει γρήγορη και σημαντική απώλεια βάρους, ειδικά στα κορίτσια.

Σαν πρώτο βήμα, αναρωτηθείτε αν η συμπεριφορά που σας ανησυχεί είναι το είδος της συμπεριφοράς που εμφανίζεται φυσιολογικά στην εφηβεία. Τέτοια παραδείγματα περιλαμβάνουν απότομες αλλαγές της διάθεσης, εριστικότητα και προτίμηση του παιδιού να βρίσκεται μόνο του ή με φίλους, παρά με σας. Το έφηβο παιδί έχει ανάγκη να δείξει πως είναι διαφορετικό από σας. Και το κάνει αυτό, υιοθετώντας μόδες στα ρούχα, το χτένισμα, τη μουσική κ.ο.κ. Θέλει να είναι πιο ανεξάρτητο και να μένει έξω μέχρι αργά το βράδυ. Όλα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά και, εφόσον η συμπεριφορά του δε βλάπτει κανένα, δεν υπάρχει λόγος να ανησυχήσετε. Καμιά φορά, ίσως χρειαστεί να πάρετε μια βαθιά ανάσα ή να μετρήσετε ως το δέκα ή να βγείτε από το δωμάτιο. Η εφηβική συμπεριφορά μπορεί να εκνευρίσει τους άλλους, μα αν είναι αβλαβής, δε θα πρέπει πάντα να αντιστέκεστε. Επιβάλλεται ωστόσο, να θέσετε ορισμένα όρια, που θα πρέπει να είναι αρκετά ελαστικά ώστε να επιτρέπουν τη φυσιολογική εξερεύνηση.

Οριοθέτηση χωρίς παραβίαση. Αν ο έφηβος ξεπερνά τα όρια ή αν βρίσκει συχνά τον μπελά του, τότε θα πρέπει να δείξετε αυστηρότητα. Κάτι τέτοιο είναι σημαντικό για να καταλάβει το παιδί πως εσείς ελέγχετε την κατάσταση. Ίσως αποφασίσετε, λ.χ., πως είναι λογικό να μένει έξω τα βράδια μέχρι τις έντεκα, αλλά όχι αργότερα. Αν παραβιάζει συστηματικά αυτό το χρονικό όριο, τότε ίσως θα χρειαστεί να επιμείνετε σε μια νωρίτερη ώρα ή να τον κρατήσετε μέσα μερικές φορές όταν θέλει να βγει έξω. Πιθανό να μπορείτε ν' ανεχθείτε την κακή διάθεση και τη μελαγχολία του, όταν όμως γίνεται συχνά αναιδής, θα πρέπει να απαιτήσετε να βελτιώσει τη συμπεριφορά του.

-Αν η συμπεριφορά του έφηβου παιδιού σας είναι βλαβερή ή πέρα από τα όρια που θα περίμενε κανείς φυσιολογικά, το επόμενο βήμα είναι να προσπαθήσετε να καταλάβετε τι δεν πάει καλά.

- Η κατάθλιψη και η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά σχεδόν πάντα αποτελούν αντιδράσεις σε αγχώδεις καταστάσεις, που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει.

- Έφηβοι που έχουν αντικοινωνική συμπεριφορά ή κάνουν σκασιαρχείο συχνά, αντιγράφουν φίλους και αντιδρούν είτε σε μεγάλη επιείκεια είτε σε υπερβολική αυστηρότητα των γονιών τους.

- Όσοι κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών ωθούνται και από το στρες και από το παράδειγμα άλλων. Τα σεξουαλικά προβλήματα συνήθως αντανακλούν βαθύτερες δυσκολίες απέναντι στη διαδικασία της ανάπτυξης.

Θα πρέπει να υποβάλετε στον εαυτό σας μερικές ερωτήσεις:

-Δίνω στο παιδί αρκετή ανεξαρτησία, θέτοντας συγχρόνως τα σωστά όρια;

- Καταλαβαίνω τις εντάσεις που μπορεί να νιώθει το παιδί μου; Για παράδειγμα, τις σχέσεις του με το αντίθετο φύλο, τις σχολικές πιέσεις, κ.ο.κ.;

- Το βοηθώ να μιλήσει για πράγματα που μπορεί να το απασχολούν; Για παράδειγμα, θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού;

- Υπάρχουν εντάσεις στην οικογένεια που μπορεί να το στενοχωρούν, ακόμα κι αν δε συμμετέχει άμεσα σ' αυτές;

- Γνωρίζω πώς είναι τα πράγματα στο σχολείο;

Αν απαντήσατε σε όλες τις παραπάνω ερωτήσεις και πήρατε τα απαραίτητα μέτρα, αλλά εξακολουθείτε ν ανησυχείτε για τη συμπεριφορά του έφηβου παιδιού σας, τότε κρατήστε μια σταθερή στάση και επιμείνετε να ζητήσει βοήθεια, κατά προτίμηση μαζί με σας, αλλά και μόνο του αν είναι απαραίτητο. Ο γιατρός σας θα μπορεί να βοηθήσει, είτε συμβουλεύοντας είτε καθησυχάζοντας σας. Ίσως όμως, θεωρήσει πως το παιδί έχει ανάγκη από ειδική βοήθεια. Στα ζητήματα αυτά θα πρέπει ν ακολουθήσετε τη συμβουλή του. Τα εφηβικά προβλήματα συχνά διορθώνονται με τον καιρό. Αν, όμως, ο γιατρός σας ανησυχεί για τη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι απαραίτητο να δεχτείτε πρόσθετη βοήθεια.

                                                     Ευγενία Καράμπελα