Του Φίλιππου Ζάχαρη (filippos.zaharis@yahoo.gr)

Τουλάχιστον 5,5 εκατομμύρια άνθρωποι ξεριζώθηκαν από τις εστίες τους το πρώτο εξάμηνο του 2014, σηματοδοτώντας την περαιτέρω αύξηση του αριθμού των βίαια εκτοπισμένων, σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες. Ο αριθμός αυτός συγκλονίζει, αλλά πάνω απ΄όλα θέτει τις κυβερνήσεις διεθνώς προ των ευθυνών τους. Οι αλλεπάλληλες εμφύλιες συρράξεις, οι εκτοπισμοί και ο φόβος για τον θάνατο, ανάγκασαν και πάλι εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να κατευθυνθούν προς την Ευρώπη, όπου και εκεί πολλές φορές δεν συναντούν την αναμενόμενη φιλοξενία. Επειδή μιλάμε για εκατομμύρια ανθρώπους και όχι για μερικές χιλιάδες σε χρονικό διάστημα 6 μηνών, το πρόβλημα περιπλέκεται σημαντικά, με δεδομένο ότι και τα πολεμικά μέτωπα αυξάνουν και οι εστίες έντασης πληθαίνουν. 

Η νέα έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (Υ.Α.), με τίτλο Τάσεις Α' Εξαμήνου 2014 (Mid-Year Trends 2014) η οποία βασίζεται σε δεδομένα των κυβερνήσεων και των γραφείων του οργανισμού σε ολόκληρο τον κόσμο, καταδεικνύει ότι, από τα 5,5 εκατ. των νέων εκτοπισμένων, 1,4 εκατ. διέσχισαν διεθνή σύνορα κι έγιναν πρόσφυγες, ενώ οι υπόλοιποι εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό της χώρας τους.

Εάν ληφθεί υπόψη ο ήδη εκτοπισμένος πληθυσμός, οι αναθεωρήσεις στοιχείων, οι εκούσιες επιστροφές και τα περιστατικά μετεγκατάστασης, ο αριθμός των ανθρώπων που λαμβάνουν βοήθεια από την Υ.Α. ανήλθε σε 46,3 εκατ. στα μέσα του 2014, υπερβαίνοντας κατά περίπου 3,4 εκατ. τον αντίστοιχο αριθμό στα τέλη του 2013 και σημειώνοντας νέο ρεκόρ. Τα στοιχεία αυτά που καταθέτει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες δεν καταδεικνύουν πάντως το σύνολο των αναγκαστικά εκτοπισμένων σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτά τα στοιχεία παρουσιάζονται κάθε Ιούνιο στην ετήσια έκθεση Παγκόσμιες Τάσεις της Υ.Α., η οποία στα τέλη του 2013 κατέληξε ότι οι βίαια εκτοπισμένοι σε ολόκληρο τον κόσμο ανέρχονταν σε 51,2 εκατ. Τα  δεδομένα που παρουσιάζονται στην έκθεση αντιστοιχούν σε σημαντικό τμήμα του παγκόσμιου συνόλου και αποτελούν σημαντικό δείκτη των παγκόσμιων τάσεων σχετικά με τους πρόσφυγες και τους εσωτερικά εκτοπισμένους.

Στα κύρια συμπεράσματα της έκθεσης σημειώνεται, μεταξύ άλλων, ότι για πρώτη φορά οι Σύροι αποτελούν το μεγαλύτερο προσφυγικό πληθυσμό υπό την εντολή της Υ.Α. (οι Παλαιστίνιοι στη Μέση Ανατολή εμπίπτουν στην εντολή  της UNRWA), ξεπερνώντας τους Αφγανούς, οι οποίοι διατηρούσαν αυτή τη θέση για περισσότερο από τρεις δεκαετίες. Καθώς ξεπέρασαν τα 3 εκατ. τον Ιούνιο του 2014, οι πρόσφυγες από τη Συρία πλέον αντιπροσωπεύουν το 23% του συνόλου των προσφύγων τους οποίους βοηθά η Υ.Α. ανά τον πλανήτη.

Παρότι βρίσκονται στη δεύτερη θέση, οι 2,7 εκατ. Αφγανοί πρόσφυγες σε ολόκληρο τον κόσμο παραμένουν ο μεγαλύτερος πληθυσμός σε παρατεταμένη προσφυγική κατάσταση υπό τη φροντίδα της Υ.Α. (ο οργανισμός ορίζει ως «παρατεταμένη» μια προσφυγική κατάσταση διάρκειας τουλάχιστον πέντε ετών). Μετά τη Συρία και το Αφγανιστάν, οι κυριότερες χώρες προέλευσης προσφύγων είναι η Σομαλία (1,1 εκατ.), το Σουδάν (670.000), το Νότιο Σουδάν (509.000), η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (493.000), η Μιανμάρ (480.000) και το Ιράκ (426.000).

Το Πακιστάν, το οποίο φιλοξενεί 1,6 εκατ. Αφγανούς πρόσφυγες, παραμένει η μεγαλύτερη χώρα υποδοχής σε απόλυτους αριθμούς. Άλλες χώρες με μεγάλους προσφυγικούς πληθυσμούς είναι ο Λίβανος (1,1 εκατ.), το Ιράν (982.000), η Τουρκία (824.000), η Ιορδανία (737.000), η Αιθιοπία (588.000), η Κένυα (537.000) και το Τσαντ (455.000).

Συγκρίνοντας τον αριθμό των προσφύγων με το μέγεθος του πληθυσμού ή την οικονομία μιας χώρας, η έκθεση της Υ.Α. αναδεικνύει τις διαστάσεις της συμβολής των χωρών υποδοχής: Ο Λίβανος και η Ιορδανία φιλοξενούν το μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων σε σχέση με τον πληθυσμό τους, ενώ η Αιθιοπία και το Πακιστάν φέρουν τα μεγαλύτερα βάρη σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας τους.

Συνολικά, ο αριθμός των προσφύγων υπό την εντολή της Ύπατης Αρμοστείας έφτασε τα 13 εκατομμύρια στα μέσα της χρονιάς, όντας ο υψηλότερος από το 1996. Παράλληλα, ο συνολικός αριθμός των εσωτερικά εκτοπισμένων που προστατεύονται ή επικουρούνται από τον Οργανισμό άγγιξε τον καινοφανή αριθμό των 26 εκατ. Καθώς η Υ.Α. παρέχει βοήθεια σε εσωτερικά εκτοπισμένους μόνο στις χώρες των οποίων οι κυβερνήσεις ζητούν τη συνδρομή της, ο αριθμός αυτός δεν ισοδυναμεί με το σύνολο των εσωτερικά εκτοπισμένων σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Πόσοι λοιπόν συνολικά είναι οι πρόσφυγες που εγκατέλειψαν και συνεχίζουν να εγκαταλείπουν τις εστίες τους; Πόσα γυναικόπαιδα και αθώοι πολίτες- θύματα των συγκρούσεων καταφθάνουν καθημερινά σε διάφορα σημεία της Ευρώπης; Είναι άγνωστο. Πρόσφατο ντοκιμαντέρ της Deutsche Wellle κατέγραψε το οδοιπορικό των προσφύγων και τα ασφυκτικά γεμάτα κέντρα υποδοχής σε Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία. Οι εικόνες ήταν συγκλονιστικές. Οι πρόσφυγες έμεναν χωρίς δουλειά για καιρό, εκλιπαρώντας για άσυλο. Και η ιστορία αυτή συνεχίζεται με δραματικό τρόπο, καθώς ολοένα και περισσότεροι πρόσφυγες πέφτουν θύματα των διακινητών που τους εγκαταλείπουν στο έλεος των στοιχείων της φύσης στη Μεσόγειο, έχοντας πρώτα αποκομίσει τεράστια οικονομικά οφέλη. Οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο - και ειδικότερα στην Ευρώπη - ορθώνουν τείχη και αρνούνται να υποδεχθούν περισσότερους πρόσφυγες.

Την ίδια στιγμή ο ρατσισμός στις ευρωπαϊκές χώρες μεγαλώνει. Και η απελπισία είναι το βασικό χαρακτηριστικό στα πρόσωπα των προσφύγων. Ανθρώπων που τα έχασαν όλα και που δεν θα εγκατέλειπαν τις εστίες τους αν δεν κινδύνευαν. Ας το βάλουν καλά στο μυαλό τους οι φερέλπιδες εθνικόφρονες και ρατσιστές - εγχώριοι και μη - και ας πάψουν να πιπιλούν την καραμέλα περί δήθεν «αλλοίωσης» του πληθυσμού. Γιατί αν το πάμε έτσι, αλλοίωση προκαλούσαν και τα εκατομμύρια των εσωτερικά εκτοπισμένων ευρωπαίων στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Μεταξύ αυτών και πολλές χιλιάδες Ελλήνων.