Του Φίλιππου Ζάχαρη (filippos.zaharis@yahoo.gr)

Τι έκανε τον συγγραφέα δημοσιογράφο Τζωρτζ Όργουελ να πει πως η «γραπτή ιστορία είναι τις πιο πολλές φορές ψεύτικη», κάνοντας  λεπτομερή καταγραφή των γεγονότων του Ισπανικού Εμφυλίου το '36; Πόσο μεγάλο νόημα είχαν άραγε, οι σκοτεινές διαπιστώσεις του ότι «η ιστορία είναι στο μεγαλύτερο μέρος της ανακριβής και μεροληπτική, και πως αυτό που αποτελούσε κοινό γνώρισμα για την εποχή εκείνη ήταν η εγκατάλειψη της ιδέας ότι η ιστορία θα μπορούσε να γραφτεί χωρίς ψέματα;». Ζούμε οι ίδιοι τις εποχές του «1984», ενός από τα πιο προφητικά βιβλία που έχει γραφτεί από έναν συγγραφέα, πιστό στην κοινωνική παρέμβαση και αδιαμφισβήτητο κριτή του νόμου και της τάξης. Έναν άνθρωπο που στηλίτευσε με όλη του τη δύναμη τη γέννηση νέων εξουσιών μετά και μέσα από την όποια επανάσταση. Η οργουελική κοινωνία είναι γεμάτη παρακολουθήσεις, επιτήρηση και αυταρχισμό. Είναι ακριβώς αυτή η κοινωνία που ξεδιπλώνεται και σήμερα μπροστά μας, σε κάθε κίνηση και ενέργειά μας. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι αλάθητος και παντοδύναμος. Είναι ένα πρόσωπο στις εφημερίδες, μια φωνή στην τηλεοθόνη. Το δόγμα του αλάθητου περιγράφεται στον οργουελικό κόσμο και η επανάσταση παραμένει μια ρομαντική ιστορία, κρυμμένη στα ντουλάπια των αναμνήσεων.

Πόσο επίκαιρος μπορεί να είναι ο Τζωρτζ Όργουελ λίγο πριν από το 2014 και με τη συμπλήρωση 64 χρόνων από τον θάνατό του; Πόσο η ζωή και τα βιβλία του δεν θα παραπέμπουν απλά σε έναν ακόμη άνθρωπο που επιθύμησε διακαώς το δικαίωμα στη ζωή; Τον Γενάρη του '50 η φωνή του συγγραφέα σίγησε σε ηλικία μόλις 47 ετών. Ταυτόχρονα χάθηκε και μια ακόμη φωνή διαμαρτυρίας για αυτό που ξεκινούσε και αυτό που έχει φτάσει να αποκαλείται «σήμερα», πιστό αντίγραφο της φιλελεύθερης ολιγαρχίας, που έλεγε και ο έτερος των βαθυστόχαστων Κορνήλιος Καστοριάδης. Άφησε, όμως, θαυμαστή παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό, η σημερινή και από διαφημιστικούς κύκλους επίκληση του Οργουελικού «Μεγάλου Αδελφού», επιδιώκει να απομυθοποιήσει την κραυγή διαμαρτυρίας για μια κοινωνία γεμάτη φυλακισμένους και φύλακες. Επιδιώκει να σατιρίσει με τα διάφορα παιχνίδια στις οθόνες αυτό που αποκαλείται παρακολούθηση, έλεγχος των αντιδράσεων, επιβολή του νόμου και της τάξης. Τον μεγάλο Αδελφό, τον έχουμε επί χρόνια τοποθετήσει εκεί που δεν πρέπει, και παρά το γεγονός ότι όπως τα ζώα επιχειρήσαμε επανειλημμένως να φτιάξουμε τη δική μας «φάρμα», μακριά από όλους τους ειδικούς στα περί μετεπαναστατικής διαχείρισης... Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, χτυπήθηκαν ανηλεώς από την πένα του Όργουελ, μόνο που οι άνθρωποι, κατά τα φαινόμενα δεν θέλησαν ως τώρα τον απογαλακτισμό από την εξουσία και συνέχισαν τη λαμπρή παράδοση. Έτσι, η σκέψη παραμένει για πάντα έγκλημα «που επιφέρει τη θανατική καταδίκη» και ο Γουίνστον Σμιθ παρακολουθείται ανελλιπώς από τον Μεγάλο Αδελφό.

Τι γίνεται, όμως, όταν οι καταπιεσμένες ιδέες θέλουν να βρουν διέξοδο; Τι γίνεται όταν οι άνθρωποι κατά περιόδους αναζητούν και επιδιώκουν μια νέα αρχή και ριζική απεμπλοκή από την κοινωνική σήψη και διαφθορά; Τι είναι αυτό που επιζητούν οι άνθρωποι μέσα από τον Σοσιαλισμό; «Αυτό που τραβάει τους απλούς ανθρώπους στο Σοσιαλισμό και τους κάνει πρόθυμους να ρισκάρουν το τομάρι τους για αυτόν, το μυστηριακό περιεχόμενο του σοσιαλισμού, είναι η ιδέα της ισότητας», λέει ο συγγραφέας. «Για τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων, σοσιαλισμός σημαίνει αταξική κοινωνία, αλλιώς δεν σημαίνει τίποτα», υπογραμμίζει. Έτσι η ιστορία κύκλους κάνει, το ίδιο όπως και η εξουσία που χρησιμοποιεί όλα τα μέσα για να στρατολογεί και να κατατάσσει. «Τα ζώα» του Όργουελ εξεγέρθηκαν κατά του εκμεταλλευτή ανθρώπου, για να συναντήσουν αργότερα μια εξίσου αφόρητη εξουσιαστική κατάσταση. Και έτσι απλά ανοίγεται και πάλι ο δρόμος για τον «Μεγάλο Αδελφό», που ρυθμίζει την κοινωνική και προσωπική ζωή των ανθρώπων της Ωκεανίας. Η απολυταρχική κοινωνία και η γενικευμένη αστυνόμευση είναι σήμερα παρούσα όσο ποτέ άλλοτε. Το ίδιο και ο Όργουελ, που τόσο μόχθησε να γίνει αυτό κατανοητό από νωρίς και να προβληματίσει τους ανθρώπους όσον αφορά το σε ποιους εμπιστεύονται τις τύχες τους. «Υπάρχει σύγχυση και ασάφεια για το πότε ακριβώς γεννήθηκε ο μεγάλος Αδελφός...». Ορίζει τη δομή και οργάνωση των υπουργείων, διαμορφώνει πολιτικές συμμαχίες με τη μία ή την άλλη δύναμη, είναι ανυπέρβλητος και αναντικατάστατος. Μέχρι τη στιγμή που τα «ζώα» αποφασίσουν πως ήρθε η ώρα να εξεγερθούν! Και τότε τα πράγματα παίρνουν τον δρόμο τους.

Είναι επίκαιρος ο Όργουελ; Τις απαντήσεις μπορείτε να τις δώσετε μόνοι σας. «Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε», λέει ο συγγραφέας, «ότι η κατάσταση πραγμάτων θα αλλάξει όσο διαρκεί οποιαδήποτε ολοκληρωτική κυριαρχία. Θα ήθελα ο απλός άνθρωπος να κερδίσει τη μάχη του αργά ή γρήγορα, αλλά αυτό να συμβεί γρήγορα, όχι αργά, μέσα στα επόμενα 100 χρόνια, ας πούμε, και όχι στα επόμενα 10.000 χρόνια!» Έκτοτε έχουν περάσει μερικές δεκαετίες χωρίς αποτέλεσμα. Αν, μάλιστα, σκεφτούμε πως τα μέτρα παρακολούθησης έχουν σχεδόν φτάσει στο απόγειό τους, ίσως και να βαδίζουμε προς νέες εξουσιαστικές «κατακτήσεις», που μόνο κάποιοι τύποι σαν τον Σνόουντεν ενίοτε αποκαλύπτουν. Για όσους πάντως, αρέσει η κλειδαρότρυπα, ας βολευτούν στα σύγχρονα Γκούλαγκ και Γκουαντάναμο, στις τωρινές πρακτικές και επελάσεις της όποιας NSA ή FSB. Που τόσο παραστατικά ο Όργουελ περιέγραψε, φωτογράφισε και στηλίτευσε στα βιβλία του.