Του Φίλιππου Ζάχαρη (phil.zaharis@gmail.com)

Τα χαρακτηριστικά, τις συνθήκες κράτησης και τις ανάγκες των νέων που βρίσκονται στα καταστήματα κράτησης ανηλίκων της χώρας μας κατέγραψε πρόσφατη έρευνα του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ). Σύμφωνα με αυτήν, στην Ελλάδα το 5% των κρατουμένων, 600 περίπου άτομα, είναι έφηβοι και νεαροί ενήλικες. Η μέση ηλικία των συμμετεχόντων στην έρευνα ήταν τα 19,1 έτη. Η πλειονότητά τους συγκεντρώνεται στην ηλικιακή ομάδα 17-21 ετών. Περισσότεροι από 8 στους 10 εκτίουν πρώτη φορά ποινή φυλάκισης. Το μεγαλύτερο μέρος κρατείται για διάστημα έως 12 μήνες, ενώ σχεδόν οι μισοί είναι υπόδικοι. Τα συχνότερα αδικήματα που έχουν διαπράξει είναι κλοπές, ληστείες και αδικήματα που σχετίζονται με το νόμο περί ναρκωτικών. Και μόνο το γεγονός ότι 600 περίπου νέοι βρίσκονται αντιμέτωποι με το φάσμα των ναρκωτικών σε φυλακές που δεν τηρούν στοιχειωδώς τις προδιαγραφές αποκατάστασης, ώστε να γίνει πιο ομαλά η επάνοδος στην κοινωνία, δείχνει ότι το μέλλον θα είναι ακόμη πιο οδυνηρό για αυτούς. Σύμφωνα με την έρευνα του ΚΕΘΕΑ, οι περισσότεροι νέοι αντιμετωπίζουν σημαντικά εκπαιδευτικά κενά, που αρκετές φορές φτάνουν μέχρι τον αναλφαβητισμό, αλλά και την αδυναμία επικοινωνίας στην ελληνική γλώσσα. Μόνο το 10,9% του συνόλου των κρατουμένων έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι τα 4/5 των νέων είναι αλλοδαποί, γεγονός που σχετίζεται με σειρά από παράγοντες, όπως, η απουσία νόμιμων εγγράφων παραμονής στη χώρα, οι επιβαρημένες συνθήκες διαβίωσης και η δυσκολία εξασφάλισης βασικών αγαθών με νόμιμους τρόπους, η συχνή απουσία οικογενειακού περιβάλλοντος που να μπορεί να αναλάβει την εποπτεία του ανηλίκου επιτρέποντας την εφαρμογή εναλλακτικών της φυλάκισης μέτρων, και, ορισμένες φορές, η προκατάληψη σε διάφορες φάσεις απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Σχεδόν οι μισοί από τους 600 (48,2%) πριν από τη φυλάκιση διέμεναν μόνοι ή με φίλους, γεγονός που καταδεικνύει την απουσία ή την ελλιπή λειτουργία του ρόλου της οικογένειας στη ζωή των ανηλίκων, συνθήκη με βαρύνουσα σημασία τόσο για την εμφάνιση, όσο και την πρόληψη της παραβατικότητας. Η πλειονότητα των κρατουμένων (58,9%) επίσης, είχε χρησιμοποιήσει ναρκωτικά κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής, με επικρατέστερη ουσία συστηματικής χρήσης την κάνναβη. Δύο στους 5 έχει κάνει συστηματική χρήση ουσιών, ενώ το 32,1% ανέφερε ότι υπάρχει χρήση ουσιών στη φυλακή. Η έρευνα του ΚΕΘΕΑ αποκαλύπτει ότι η γενικότερη εικόνα των καταστημάτων κράτησης νέων χαρακτηρίζεται κυρίως από ελλείψεις χώρων και υλικοτεχνικής υποδομής, με κυρίαρχο ζήτημα τον υπερπληθυσμό σε συγκεκριμένα καταστήματα. Οι συνθήκες διαβίωσης σε αρκετές περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα δυσχερείς με σημαντικά προβλήματα σίτισης, καθαριότητας, υγιεινής, θέρμανσης, παροχής τρεχούμενου νερού και υγειονομικής περίθαλψης. Τα προβλήματα αυτά επιδεινώνονται λόγω της οικονομικής κρίσης. Η παραπάνω εικόνα συμπληρώνεται από περιορισμένες, κατά βάση, δυνατότητες απασχόλησης, ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης και κατάρτισης, που είναι απολύτως αναγκαίες για την επανένταξη στην κοινωνία. Θετικά αξιολογήθηκαν τόσο από τους κρατουμένους, όσο και από τους εργαζόμενους οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για τα ναρκωτικά, όπου αυτές λειτουργούν. Στην έρευνα επισημάνθηκαν, επίσης, από τους νεαρούς κρατούμενους η πρακτική της ακύρωσης του επισκεπτηρίου ως τιμωρητικός μηχανισμός, ο περιορισμός του δικαιώματος χρήσης ολιγοήμερων αδειών από τις εισαγγελικές αρχές και η απουσία επαφής με το «έξω» και με ό,τι συμβαίνει στην κοινότητα. Όπως βλέπουμε, το σωφρονιστικό σύστημα στη χώρα όχι απλά νοσεί, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις θυμίζει Μεσαίωνα. Οι ανεπαρκείς υποδομές, αλλά και η ελλιπής επιμόρφωση των νέων φυλακισμένων, τους στερεί τη δυνατότητα να κοιτάξουν με ένα άλλο μάτι τον κόσμο. Με δεδομένο, μάλιστα, ότι η εκτός των τειχών κοινωνία τους έχει προ πολλού ξεχάσει και τους θυμάται μόνο τις γιορτές και στις «φιλανθρωπικού τύπου» εκδηλώσεις, τα πράγματα για όλους αυτούς δεν είναι ρόδινα. Τουναντίον, έχοντας πρώτα να αντιπαλέψουν τη στέρηση της ελευθερίας στην ηλικία αυτή, βρίσκονται αντιμέτωποι παράλληλα με ένα σωρό εμπόδια, που λειτουργούν απαγορευτικά για την όποια επανένταξή τους την ημέρα της αποφυλάκισης. Το ΚΕΘΕΑ επισημαίνει την έλλειψη υποστηρικτικού κοινωνικού και οικογενειακού δικτύου εκτός φυλακής, τις σοβαρές εκπαιδευτικές ελλείψεις, την απουσία επαγγελματικών εφοδίων και κοινωνικών δεξιοτήτων που δυσχεραίνουν την κοινωνική ενσωμάτωση των κρατουμένων μετά την αποφυλάκιση. Αν δεν ληφθούν, με λίγα λόγια, άμεσα μέτρα, δεν πρόκειται να αλλάξει η κατάσταση. Και μιλάμε για νέους ανθρώπους, που από τη μια στιγμή στην άλλη βρέθηκαν πίσω από τα κάγκελα. Για ανθρώπους που έχουν όλη τη ζωή μπροστά τους και πρέπει να ζήσουν όπως όλοι οι υπόλοιποι. Το γεγονός ότι έκαναν το λάθος και ως παραβατικοί βρέθηκαν στις φυλακές, δεν αναιρεί τις ευθύνες της Πολιτείας, που στην καλύτερη περίπτωση τούς εγκαταλείπει ή τους συμπεριφέρεται ως μιάσματα στη χειρότερη. Το ΚΕΘΕΑ με τη χρήσιμη έρευνά του αναδεικνύει το πρόβλημα. Απομένει στην Πολιτεία να λάβει τα κατάλληλα μέτρα. Να σημειωθεί, τέλος, ότι η έρευνα είναι μέρος συνολικής μελέτης για την ίδρυση και τη μεθοδολογία οργάνωσης και λειτουργίας του Κέντρου Απεξάρτησης Κασσάνδρας Χαλκιδικής (όπου μέχρι σήμερα υπάρχουν αναξιοποίητες εγκαταστάσεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης), με στόχο την απεξάρτηση ανήλικων δραστών αξιόποινων πράξεων, η οποία ανατέθηκε στο ΚΕΘΕΑ από το Υπουργείο Δικαιοσύνης μετά από δημόσιο διαγωνισμό.