Με τον ερχομό του Οκτώβρη νιώθω το φθινόπωρο στην καρδιά του. Κάπου ο Σεπτέμβρης μας ξεγελά και συνεχίζει να φλερτάρει με το καλοκαίρι σα να δυσκολεύεται να ξεκόψει από αυτό έστω κι αν ανοίγει το δρόμο της νέας εποχής.
Οκτώβρης του κιτρινοκαφέ λοιπόν και πορτοκαλοκόκκινου σαν ήταν χρώμα, με της βρεγμένης γης τις νότες αρωματισμένος, που ρίχνει τις δροσιές του και θέλει να ξεπεταχτεί απ΄τις ντουλάπες η μυρωδιά της ναφθαλίνης μαζί και μια ζακέτα ριγμένη στους ώμους μας. Ο φετινός βέβαια, αρκετά διαφορετικός από τους προηγούμενους αφού βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα με όσα τραγικά συμβαίνουν και μας έχουν δηλητηριάσει την καθημερινότητα. Τόσο που να χρειάζεται μεγάλη πάλη για να συμμαζέψω το νου μου, που σα σκόρπια φύλλα του φθινοπώρου αλωνίζει. Κι επειδή οι μήνες και οι εποχές ξημεροβραδιάζονται κατά το θέλημα του Κυρίου με όλα τα δώρα της φύσης, τα χρώματα κι αρώματα, δε μένει παρά μια γροθιά στο μαχαίρι για να μη χαθούμε στο δρόμο
"Ετσι το κρασί κι έτσι το μέλι, για να γίνει, θέλει πάλεμα κι οργή, μαθές να γλυκάνουνε τα χείλη" όπως λέει ο Γιάννης Ρίτσος στα "Παιχνίδια τ΄ουρανού και του νερού". Οπότε και το αφιέρωμα τούτο στο φθινόπωρο σα μια συνοδοιπορία στις χαρές και τα δώρα του τα απλόχερα στον άνθρωπο. Γιατί δεν είναι μόνο της βροχής η μυρωδιά που συγκινεί τον άνθρωπο, καθώς σκορπά τα πρωτοβρόχια του ο Οκτώβρης, μα των καρπών και του κρασιού το άρωμα αφού τούτο τον καιρό κατά πως λέει η λαογραφία γίνεται η απόσταξη υπολειμμάτων σταφυλιού (σε κάποιες περιοχές τα αποκαλούν στράφυλα) για να βγάλουν την τσικουδιά (ή ρακί, ή ρακή) . Και δεν χρησιμοποιούσαν μοναχά τους καρπούς αλλά ακόμη και τα τσαμπιά. Στις παραδοσιακές κοινωνίες τίποτα δεν πήγαινε χαμένο. Οι άνθρωποι δίχως να γνωρίζουν καλά - καλά τι πάει να πει οικολογική συνείδηση, μάθαιναν από τους παλαιότερους με εμπειρικό τρόπο την τέχνη του να αξιοποιείς ό,τι απλόχερα σου προσφέρει η φύση δίχως να δημιουργείς απορρίμματα. Γίνεται το μεγάλο γιορτάσι, σμίγουν παρέες ζεσταίνονται οι καρδιές και τραγουδούν "Χαρώ την παρέα μας να 'τανε κι' άλλη τόση κρασί, ρακί και τσικουδιά μέχρι να ξημερώσει"(Στα ρακοκάζανα στην Κρήτη).
Εμπνέει ο βροχάρης Οκτώβρης, αναστατώνει τις αισθήσεις του ανθρώπου σαν κάλεσμα ερωτικό όλο το φθινόπωρο. Συνηγορεί η φύση με τα βουρκώματά της, τη μοναξιά της ακροθαλασσιάς, το ψυχρό αεράκι, το λαμπύρισμα της δροσοσταλίδας πάνω στο φύλλο, μα και το χαρχάλεμα του πλατανόφυλλου στο δρόμο. Φέρνει τη γλυκιά μελαγχολία που πολλές φορές μπορεί να γίνει βασανιστική για τον άνθρωπο στο κατευόδιο της μέρας. Τότε που βάζει τον εαυτό του απέναντι και τον καλεί σε απολογία για όλα του τα καμώματα
Εμπνέει το λογισμό του λογοτέχνη, δουλεύει με τέχνη περίσσια το χρώμα στο χέρι του ζωγράφου, γίνεται στίχος και μελωδία για τον τραγουδοποιό και μουσικάντη, δίνει ρυθμό στη ζωή και της ανοίγει το δρόμο με κουράγιο για τις δυσκολίες του χειμώνα που πρόκειται να ΄ρθει.
«Ο ουρανός σήμερα είναι ασυννέφιαστος, ολογάλανος και ο ήλιος λάμπει και θερμαίνει σαν καλοκαιριάτικος. Κοιτάζοντας έξω από το ανοιχτό παράθυρο, θα μπορούσα να γελαστώ και να νομίσω, πως ο ημεροδείκτης τρελάθηκε. Μα οι φωνές, που ακούω από το δρόμο, με πείθουν πάλι, πως είναι Οκτώβρης.
Ένας από δω φωνάζει: -Κάστανα! Κάστανα ζεστά!
Κι άλλος από εκεί: -Κούμαρα! Κούμαρα! ()
Όχι ο ημεροδείκτης μου ο καημένος δεν τρελάθηκε. Μόνο ο ουρανός σήμερα έχει τις ιδιοτροπίες του. Και αντί να φορεί κι αυτός ή να ετοιμάζει τα χειμωνιάτικά του, τα φθινοπωρινά του τουλάχιστο, παρουσιάζεται ψιλοντυμένος με τα γαλάζια του. Μα αλήθεια τόση τρέλα έχει σήμερα ο ουρανός; Πώς τον αφήνει ο γεροχειμώνας, πώς δεν του θυμίζει, πως θα κρυώσει με τα λινά; Βγαίνω στο παράθυρο, για να ιδώ καλύτερα. Α. όχι! Ό,τι γίνεται στο σπίτι, γίνεται και στον ουρανό; Σύννεφα ατμοί, ομίχλες, να τα απλωμένα εκεί κάτω στους μακρινούς ορίζοντες. Λες πως βγήκαν κι αυτά από τα ουράνια μπαούλα και κρεμάστηκαν στις άκρες, για να ξεζαρώσουν και να ξεμυρίσουν από τη ναφθαλίνη. Κι αύριο μεθαύριο ο ουρανός, θέλοντας και μη, θα τα φορέσει και το γαλάζιο του φόρεμα θα σκεπαστή κι ο λαμπρός ήλιος θα κρυφτή» παρατηρεί και σημειώνει ο Ξενόπουλος για το Φθινόπωρο (Διάπλασις των παίδων, 1920).
Πολλά πάρα πολλά φαίνεται πως μιλάει και λέει στην καρδιά του ανθρώπου το φθινόπωρο. Αυτού του εραστή της υπαίθρου, του περιπατητή της φύσης, που δε μένει ασυγκίνητος στα ξεσπάσματά της μα παρασύρεται στα παιχνιδίσματα και την ακολουθεί με όλες τις παραξενιές. Μιας φύσης που είτε γλυκαίνει με τις αναλαμπές της λίγης ζέστης για να δώσει το περιθώριο στον άνθρωπο να ετοιμαστεί για το χειμώνα που έχει μπροστά του είτε αγριεύει με τους ψυχρούς αγέρηδες και τα ξεπλύματα της πρώτης βροχής.
Ο Στρατής Μυριβήλης δημοσιεύει στην εφημερίδα « Πρωία» για το φθινόπωρο:
« Σήμερα, έκαμα μια συγκινητικήν ανακάλυψη. Βρήκα τα πρώτα κυκλάμινα. Και δεν ήταν, να πεις, λίγα. Έγιναν ένα σωστό μάτσο. Τα βαλα μέσα σ' ένα κόκκινο μικρό κανάτι και τα χω κοντά μου. Είναι το ευγενικό αγριολούλουδο του φθινοπώρου. Τα βρήκα ξαφνικά, ψάχνοντας μέσα σε μια λαγκαδιά για καρύδια. Σαν ωριμάσουν τα καρύδια, ανοίγει από μοναχό του το πράσινο καρυδότσουφλο. Σκάει σταυρωτά και πέφτει από ψηλά το καρύδι, σαν μέσα από τη χοντρή φασκιά ενός κάλυκα. Κι έτσι, που η λαγκαδιά είναι γιομάτη μέντες και φτέρη και φύλλα πεσμένα, που σαπίζουν πάνω στο χώμα, τα καρύδια κρύβονται και ψάχνεις να τα βρεις.
Σε μια απόμερη γωνίτσα, κάτω από μια τούφα πουρναρόκλαδα, τα βρήκα, μια μεγάλη παρέα κυκλάμινα. Τα πρώτα φετινά μας κυκλάμινα. Η φρέσκη μοσκοβολιά τους είναι απ' τα πιο ακριβά χαρίσματα τούτης της εποχής. Εδώ στη Συκαμινιά, τα κυκλάμινα τα λένε ακόμα «καντινούλες», που θα πει χανουμάκια. Έτσι τα παρομοίασαν οι κάτοικοι του χωριού, γιατί τους θυμίζουν τις χανουμίτσες, που αντάμωναν τα παλιά τα χρόνια στα σοκάκια του χωριού και τις έβλεπαν να σταματούν μονομιάς παραπέρα και να σκύβουν το κεφαλάκι τους κατ' από το γιασμάκι, ταπεινές και ντροπαλές, να μην τις ιδεί ανθρώπου μάτι στο πρόσωπο. Έτσι κρύβονται και τα σεμνά κυκλάμινα στις υγρές γωνίτσες. Έτσι κρύβονται παράμερα και μυρίζουν μυστικά ανάμεσα στα κεντημένα τους φύλλα οι «καντινούλες» της Συκαμινιάς. Σε λίγες μέρες σαν κάνη ακόμα μια-δυο βροχές, θα πλουμίσουν με το μωβ κέντημά τους δασωμένους λόφους ως κάτω στην ακρογιαλιά. Θα πλημμυρίσουν τον κόσμο. Θα βγούνε παρέες-παρέες μέσα στους χωραφόδρομους, μέσα στα λιοχτήματα, φουντωμένες σύρριζα στις «ποδόμες», όπως λέγονται εδώ οι μακριές ξερολιθιές, που είναι μέσα στα κατηφορικά χωράφια, για να συγκρατήσουν το χώμα στα λιόδεντρα».
Έχει και τις γιορτές του ο Οκτώβρης τις θρησκευτικές τις αξιοσημείωτες στο ημερολόγιο.
« Η εορτή του Αγίου Δημητρίου, πέρα από μεγάλη θρησκευτική εορτή, ήταν πάντα δεμένη και με πολλές συνήθειες της αγροτικής ζωής. Τότε κλείνονταν ή έληγαν οι μισθώσεις, οι «σεμπριές» και οι εμποροοικονομικές κοινοπραξίες για το χειμωνιάτικο εξάμηνο. Απ τ Αϊδημητριού οι νοικοκυρές άλλαζαν το νοικοκυριό τους με χειμωνιάτικο, κρεμούσαν βαρειές κουρτίνες, έβγαζαν χειμωνιάτικα στρωσίδια, και στις εκκλησιές οι άνθρωποι φορούσαν τα χειμωνιάτικα. Τη μέρα αυτή ανοίγεται και πρωτοδοκιμάζεται το καινούργιο κρασί, αφού πρώτα πάνε ένα μπουκάλι στην εκκλησία να το ευλογήσει ο παπάς» γράφει ο Λουκάτος στο βιβλίο «Τα Φθινοπωρινά», Εκδόσεις ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ.
Αλλά και
« Η γιορτή του Αγίου Δημητρίου σηματοδοτεί γι' αυτούς, όπως και για τους Έλληνες,
το τέλος του καλοκαιριού και την αρχή του χειμώνα».
«Έρχεται ο Άγιος Δημήτριος (Mitrovdan) καβάλα στο άσπρο άλογο»
λέει μια σερβική παροιμία.
Οι Ρώσοι λένε:
«Τη μέρα του Αγίου Δημητρίου ο χειμώνας σκαρφαλώνει στο φράχτη»
ενώ οι Βούλγαροι λένε πως την ημέρα αυτή
« ο μπάρμπα-Δημήτρης τινάζει τα άσπρα γένια του και από αυτά πέφτει το πρώτο χιόνι».
Στους Ουκρανούς και τους Λευκορώσους, μετά του Αγίου Δημητρίου σταματούσαν οι προξενιές.
Σέρβοι και Βούλγαροι θεωρούν προστάτη των σπιτιών από ποντίκια και φίδια το «μαθητή» του αγίου Νέστορα, που σύμφωνα με το θρύλο σκότωσε το δράκοντα από τον οποίο έβγαιναν τα ποντίκια, τα φίδια και άλλα χθόνια ζώα.
Στη Βουλγαρία λένε:
Η ημέρα του Αγίου Δημητρίου «λύνει και δένει», επειδή η ημέρα αυτή σηματοδοτούσε τη λήξη των καλοκαιρινών συμφωνιών, την πληρωμή των εργατών από τους εργοδότες, την εξόφληση χρεών και εργατών για τη μισή χρονιά και το κλείσιμο νέων συμφωνιών για την επόμενη περίοδο.
(Πηγές: 1. Εφημερίδα «Απογευματινή»,25/9/04, 2. «Λαογραφικό Ημερολόγιο» της Αικ. Τσοτάκου-Καρβέλη, εκδ. Πατάκη )
Ο καιρός προχωρά, οι μέρες του ανθρώπου περνάνε είτε με γέλιο, είτε με δάκρυ λυτρωτικό, φεύγουν και λιγοστεύουν, θέλει χαρά ας τις ντύσει, θέλει καημό και πίκρα. Και τούτο τον καιρό μάλλον χαρά δεν περισσεύει για κανέναν αφού ο χορός που καλείται να χορέψει είναι σε ξένους άγνωρους ρυθμούς ένας χορός ενοχικός σαν να ναι ξύλινα τα βήματά του. Χορεύει ο άνθρωπος κι ας μην καταλαβαίνει το ρυθμό. Η φύση, όμως, αυτό το δώρο του Θεού στον άνθρωπο, μπορεί και θέλει να γίνει το αποκούμπι του. Γι αυτό και ασταμάτητα φυσά τ αγέρι της, δίνει το χρώμα της, το άρωμα, τη γεύση της στον άνθρωπο και τον καλεί να προχωρήσει στη ζωή, να την κερδίσει!!
Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου
www.marianthiv.blogspot.com
vamvouramar@gmail.com