Του Φίλιππου Ζάχαρη (filippos.zaharis@yahoo.gr)

Τα μηνύματα αλλαγής των κοινωνικών δομών μεταδίδονται σήμερα ολοένα και πιο αργά, παρά το γεγονός ότι η τεχνολογία έχει κάνει τεράστια άλματα και οι πολίτες έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στη γνώση. Είτε επειδή η καθυστέρηση αυτή οφείλεται στην εσκεμμένη υποβάθμιση των ίδιων των κοινωνικών αλλαγών, είτε επειδή οι αλλαγές αυτές ακολουθούν πιστά τα παλαιότερα μοντέλα με τη γνωστή κατάληξη, είτε επειδή αυτές ακριβώς οι πραγματικές αλλαγές απουσιάζουν, το ζητούμενο που σχετίζεται με τη νέα αντιληπτική δυνατότητα σε έναν κόσμο γεμάτο αμφιβολίες χάνεται στο μέλλον, που δεν υποθηκεύεται από κανένα αισιόδοξο παρόν. Εντούτοις, ευκαιρίες υπάρχουν ακόμη. 

Η παγκοσμιοποιημένη σκέψη που καθοδηγείται πολλάκις από την αθρόα μεταφορά κατεστημένων ιδεών, οι οποίες αναλάμπουν στο όνομα των όποιων «χαμένων αξιών» και αναμασώνται  τεχνηέντως από τους πολυπληθείς φορείς εξουσίας, αυτή ακριβώς η αδυναμία εκμετάλλευσης της διασποράς πληροφοριακού υλικού σε βάρος της υποτιθέμενα παντοδύναμης εξουσιαστικής επικράτειας, με την ταχεία μετάδοση εικόνων, την απευθείας κάλυψη τοπικών εξεγέρσεων και τη διάδοση θεωριών από το διαδίκτυο, όλος αυτός ο πληροφοριακός βομβαρδισμός χρησιμοποιείται και πάλι ως εργαλείο χειραγώγησης και παρερμήνευσης των όποιων εξεγερτικών προθέσεων των πολιτών.

Η προσωρινή αυτή επικράτηση δεν συνοδεύεται, όμως και πάλι από εξασφαλισμένη κοινωνική τιθάσευση, μιας και αυτή ακριβώς η διάδοση των προθέσεων γίνεται δια της ίδιας της χειραγωγούμενης εικόνας μπούμερανγκ στους θιασώτες της νέας σιωπής. Κι αυτό συμβαίνει διότι τα τρωτά σημεία πολλαπλασιάζονται το ίδιο όπως και οι ευκαιρίες για ένα νέο σημάδι ανατροπής των κατεστημένων αξιών. Με λίγα λόγια, από τη μια οι ευκαιρίες χάνονται παρά τον μεγάλο πληροφοριακό όγκο, ενώ από την άλλη τα παραθυράκια παραμένουν και πάλι ανοιχτά, καθώς η διάβρωση των εξουσιαστικών δομών είναι αναπόφευκτη, όταν ένα νέο σύστημα κοινωνικής ποδηγέτησης δοκιμάζεται στην πράξη. Η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι όλα τα νέα συστήματα εξουσίας -ακόμη και τα πιο τελειοποιημένα- έχουν τις ελλείψεις τους, όταν μάλιστα μιλάμε για ολικό κατευνασμό των αντιδράσεων, τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά για την παγκόσμια εξουσία. Τι ζητά σήμερα ο μέσος πολίτης; Πέρα από τα χρήματα - πέρα από την αταλάντευτη συσσώρευση αγαθών, τις απολεσθείσες δια του παγκόσμιου ολοκληρωτισμού ανθρώπινες αξίες. Τις εποχές εκείνες που παρά τη γιγάντωση του συντηρητισμού, τα ήθη και έθιμα παρουσίαζαν τη θετική τους πλευρά, άμεσα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη αλληλεγγύη. Οι εποχές εκείνες δεν ανακαλούνται στη μνήμη λόγω των κοινωνικών απαγορεύσεων, αλλά λόγω αυτού ακριβώς του αγώνα για την κατάργησή τους. Δεν ενθυμάται κανείς την εκάστοτε θεσμισμένη κοινωνική νόρμα αλλά την αξία της αμφισβήτησής της.

Έτσι και σήμερα, αυτό που ανασύρεται από το παρελθόν δεν είναι η παντοκρατορία του καπιταλιστικού μοντέλου, παρά το νόημα της αντίθεσης με αυτό, όταν η κοινή φτώχεια δεν δίχαζε παρά ένωνε τις μάζες. Το νόημα λοιπόν, σήμερα που μεταδίδεται ταχέως συνδέεται με την ανάκτηση του χαμένου ιδεολογικού εδάφους, την εκ νέου δημιουργία κοινωνικών οραμάτων και τη δεινή αμφισβήτηση της νέας ολιγαρχίας, που από την Άπω Ανατολή μέχρι τις ΗΠΑ και την Ευρώπη απλώνει για μια ακόμη φορά τα πλοκάμια της με βασικό όπλο την τεχνολογία, που ναι μεν απελευθερώνει τις μάζες σε ότι αφορά την πληροφορία, τις εγκλωβίζει, όμως, αναφορικά με την αξιακή της αναζήτηση.

Δεν προέχει, λοιπόν, το είδος του κοινωνικού πολέμου παρά ο τρόπος, που διαφέρει σαφώς από το παρελθόν. Διότι σήμερα οι μάζες δεν αντιμάχονται με απαρχαιωμένα όπλα, ούτε με ξεθωριασμένες ιδεολογίες, παρά με τον εντοπισμό των τρωτών σημείων πρόσβασης της εξουσίας των πολυεθνικών που ανεβοκατεβάζουν τυπικά εθνικές κυβερνήσεις στο όνομα της παγκόσμιας διακυβέρνησης σωρευτικών αγαθών ακόμη και κοινωνικοποιημένου χαρακτήρα, που καταναλώνεται με μεγαλύτερη ευκολία από τις καχύποπτες μάζες. Εδώ κυρίαρχο ρόλο έχει το κοινωνικό προφίλ των εταιρειών αυτών, αλλά και η τεχνητή καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης.

Ο κόσμος, όμως, μαθαίνει με τον καιρό. Μπορεί τα μηνύματα των όποιων κοινωνικών αλλαγών να καθυστερούν να μαθευτούν λόγω της καθοδηγούμενης ενημέρωσης, οι συνειδητοποιημένοι πολίτες, όμως, επαγρυπνούν μέσα στις μάζες της απάθειας, χρησιμοποιώντας τα όπλα της δια της ταχείας παραπληροφόρησης νέας εξουσιαστικής δομής. Η παραπληροφόρηση, με λίγα λόγια, στρέφεται κατά του εαυτού της, όταν για παράδειγμα τα πληροφοριακά εργαλεία που ξεκινούν να γίνουν προσιτά για τη διαιώνιση της καθεστηκυίας τάξης, γίνονται βασικά όπλα αμφισβήτησης στα χέρια μειοψηφιών που τα διαδίδουν αστραπιαία χρησιμοποιώντας τη δύναμη της τεχνολογίας που όσο και να ελέγχεται, δεν εξαντλείται.

Αυτό το τελευταίο η μη εξάντληση- σχετίζεται ακριβώς με τις νέες δομές και μορφές αμφισβήτησης. Γιατί εξάντληση των φυσικών πόρων, για παράδειγμα, δεν σημαίνει αυτοματοποιημένη αντικατάσταση με κάτι άλλο, τουναντίον προκαλεί μετανάστευση και κοινωνική διασάλευση των «τακτοποιημένων» κοινωνιών. Γιατί βεβήλωση των πολιτισμικών αγαθών ανά την υφήλιο, επιφέρει είτε πράξεις αντεκδίκησης, είτε νέα μοντέλα αυτοδιαχείρισης ως απάντηση στην κακοποίηση της Παιδείας. Με δεδομένο ότι τα επαναστατικά αποθέματα εμπλουτίζονται και αυτά από το αντιχειραγωγικό πληροφοριακό απόθεμα. Για τον λόγο αυτό, ευκαιρίες υπάρχουν ακόμη.